امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 148

میلی را وجدان خواهد کرد و خواهد دید که زبان فطرت، او را همواره به سوی کمالات لایق او فرا می خواند. طریق وصول به این کمالات، همان صراط مستقیم است که توسط شرایع آسمانی ارائه شده است.

از طرفی، پیمودن صراط مستقیم، بدون راهنما امکان ندارد. از سوی دیگر، کسی می تواند در این مسیر، راهبری را به عهده گیرد که خود، این راه را رفته و به هدف غایی، واصل شده باشد. لازم است در میان نوع انسانی، چنین فردی برگزیده، وجود داشته باشد تا رابطه فیض میان عالم ربوبی و جهان انسانی گردد؛ و گر نه حرکت استکمالی نوع انسانی، بی غایت خواهد بود و میان عالم ربوبی و نوع انسانی، ارتباطی نخواهد بود. بدیهی است که نوع بی غایت، ضرورتا محکوم به انقراض است. این فرد برگزیده، در اصطلاح شرع، امام نامیده می شود.(1)

5 - 6. هدایت عمومی و اتمام حجّت

فلسفه تعیین و نصب امام از دیدگاه دانشمندان شیعه، همان فلسفه بعثت پیامبران است. بر اساس این طرز تفکر، همان ادله ای که بر ضرورت برانگیخته شدن پیام آوران الهی دلالت دارد، بر لزوم تعیین و نصب امام نیز دلالت می کند.(2)

یکی از ادله لزوم بعثت، برهان هدایت عمومی(3) و دیگری، مسأله اتمام حجت است. بر اساس هدایت عمومی الهی، خدای متعال، همه آفریدگان خویش را به سوی رشد و کمال نهایی آنان هدایت می کند و این هدایت، در دو بعد تکوینی و تشریعی صورت می گیرد. در هدایت تکوینی، جایی برای اختیار و انتخاب وجود ندارد؛ یعنی خدای متعال در آفرینش موجودات، موجبات آن را به گونه ای که عدول از آن ممکن نیست، قرار داده است. برای مثال، درخت، به نمو، شکوفه کردن و میوه دادن که غایت وجودی و کمال نهایی آن است، هدایت می شود و این

1- . ستاد انقلاب فرهنگی، معارف اسلامی، ج2، ص99.
2- . علامه مجلسی، حق الیقین، ص28؛ ملامحسن فیض کاشانی، علم الیقین، ج1، ص375.
3- . شیخ طوسی، التبیان، ج10، ص207.