امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 151

توضیح آیات قرآنی، به گونه ای که مردم را در طول تاریخ و پس از پایان دوره رسالت، از هدایت هدایتگران الهی بی نیاز کند، انجام نشد. بهترین شاهد بر این مدّعا، پیدایش فرقه های متعددی است که به رغم آن که همه، خود را مسلمان می پندارند، بین بسیاری از آنها، حتی در اصول اعتقادی، وجوه اختلاف، بیش از موارد اشتراک است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خود نیز از این امر آگاه بود ومی فرمود: «امت من، هفتاد وسه فرقه خواهدشد».(1)

حال، براهین لزوم نبوت که بر اساس حکمت الهی، اقامه می شد، در این جا نیز جاری است. با این تفاوت که در آن جا برای اثبات لزوم نبوت بود، اما در این جا برای اثبات لزوم مرجعی است که بتواند احکام و دستورات نازل شده توسط خداوند به واسطه رسول اکرم صلی الله علیه و آله را برای مردم، تبیین کند و بدین ترتیب، راه سعادت و نیک فرجامی را برای مردم، آشکار سازد؛ زیرا تا وقتی که معارف آسمانی، برای مردم، ناشناخته باقی بماند، نمی تواند نقش روشنگری داشته باشد و مورد استفاده آنها قرار گیرد. و این با حکمت الهی، سازگار نیست.

به نظر نمی رسد که هیچ فرقه ای از فرق اسلامی، در صحت مقدّمات یاد شده، تردید داشته باشد. لیکن اشاعره و معتزله، راه تفسیر و تبیین را منحصر به شخصی که مورد نظر امامیه است، نمی دانند، بلکه به نظر آنها، هر کسی که دارای نیروی اجتهاد و استنباط باشد، می تواند با عقل، رأی و قیاس، دست به تفسیر و تبیین احکام و معارف اسلامی زند.

یادآوری دو نکته

1. اندیشمندان امامیه، افزون بر آنچه گذشت، به ادله دیگری نیز تمسّک کرده اند که از آن میان می توان به قواعدی همچون «لزوم وجود علّت غایی»،(2) «سنّت الهی»،(3)

1- . عبدالکریم شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص3.
2- . محی الدین الهی قمشه ای، حکمت الهی، ج1، ص309.
3- . ملاصدرا، شرح اصول کافی، ج2، ص475؛ علامه مجلسی، حق الیقین، ص36؛ عبداللّه شبّر، حق الیقین فی معرفی اصول الدین، ص137.