امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 158

عصمت و بیان تمایز آن از اوصافی چون عدالت است. عصمت(1) به لحاظ ساختار صرفی، اسم مصدر از ریشه «ع.ص.م» می باشد و در زبان عربی به معنای منع و امساک آمده است.

خلیل بن احمد که یکی از قدیمی ترین کتابهای لغت شناسی از آنِ اوست، گوید:

عصمت، آن است که خداوند متعال تو را از شر نگه دارد؛ یعنی شر را از تو دفع کند.(2)

ابن فارس نیز قریب به همین مضمون، عمصت را نگه داشت الهی از امور و حوادث سوءی دانسته است که بر بندگان عارض می شود.(3)

عده ای از اهل لغت؛ همچون مقری(4) و زبیدی،(5) عصمت را به معنای کسب نیز دانسته اند و عده ای در ساختار معنایی عصمت، تحقق محفوظیت از شرّ و اندفاع بالفعل را معتبر دانسته اند.(6)

راغب اصفهانی (متوفی 502) واژه «عصم» را به معنای خودداری کردن آورده است.(7) عصمت در اصطلاح کلامی، تعریفهای مختلفی دارد.(8) ابن ابی الحدید معتزلی در شرح خود بر نهج البلاغه، مفهوم سازی معتزله از عصمت را چنین گزارش می کند:

عصمت نزد دانشمندان ما، لطفی است که مکلَّف را از فعلِ قبیح، به اختیار بازمی دارد.(9)

خواجه طوسی در قواعد العقاید، عصمت را چنین تعریف کرده است:

1- . در بحث لغت شناختی عصمت ر.ک: احد فرامرز قراملکی، شرح بر کشف المراد، مباحث نبوت مقصد چهارم، به قلم جمعی از محققان دانشگاه امام صادق، بخش خواهران، 1377، تهران.
2- . فراهیدی، کتاب العین، ج1، ص313.
3- . ابوالحسن احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغی، ج4، ص331.
4- . مقری، تاج المصادر، ج1، ص150.
5- . سیدمحمدمرتضی حسینی الزبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج8، ص388.
6- . حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج8، ص154.
7- . راغب اصفهانی، المفردات، ص336.
8- . از یادداشتهای استاد احد فرامرز قراملکی.
9- . ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج7، ص8.