امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 159

عصمت آن است که مکلّف به گونه ای باشد که گناهی از وی صادر نشود. البته بدون آن که چنین وضعیتی بر وی اجبار گردد.(1)

علامه حلی نیز بر لطف بودن تأکید دارد.(2) فاضل سیوری در اللوامع الالهیه گوید:

عده ای در تعریف عصمت، سخنی نیکو و فراگیر دارند. آنها گویند: عصمت، ملکه ای است نفسانی که متصف به آن را از فجور باز می دارد، اگر چه آنان توانایی چنین رفتارهایی را دارند.(3)

ب. فرق عدالت و عصمت

عدالت و عصمت، هر دو، ملکه اجتناب از معاصی است؛ با این تفاوت که عدالت، گر چه مانع از صدور گناه می شود، ولی داعیه گناه را از بین نمی برد. بنابراین، هر لحظه، احتمال صدور گناه از شخص عادل وجود دارد و همچنین، با وجود عدالت، غالبا از شخص عادل، گناه تحقق پیدا نمی کند؛ به این معنی که گاهی از او معصیت سر می زند. ولی با وجود عصمت، گر چه قدرت بر گناه هست، ولی صدور معصیت، ممتنع است و این امتناع، به خاطر عدم داعی به سوی گناه است.

از مطلب بالا نتیجه می گیریم که عصمت و عدالت، هر دو، ملکه است و با وجود هر دو، قدرت بر گناه هست، اما صدور گناه از معصوم، ممتنع است؛ به خاطر نبود داعی بر گناه، ولی صدور گناه از عادل، ممتنع نیست، به خاطر وجود داعی.

ج. منکران عصمت و ادله آنها

در ذکر شرایط، بیان شد که اشاعره و معتزله، عصمت را به عنوان شرطی از شروط امامت، نمی پذیرند و فسق را مانع امامت نمی دانند؛ به طوری که ابویعلی الفراء می گوید:

1- . خواجه نصیرالدین طوسی، قواعد العقائد، ص72.
2- . علامه حلی، باب حادی عشر، ص66.
3- . فاضل مقداد، اللوامع الالهیّی، ص170.