امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 169

بنابر این که افضل به معنای اکثر الثواب باشد، ممکن است یک نفر، فضایل و کراماتش زیاد باشد، ولی اکثرالثواب نباشد. این چنین تفسیری از افضلیت، با آنچه شیعه می گوید، منافات ندارد؛ زیرا ثواب، مترتب نمی شود، مگر بر اعمال خیر، اخلاص و نصرت دین، و هر کس که گوی سبقت را از دیگران در این میدان ربوده باشد، اکثرالثواب خواهد بود.

بنابراین، دو نوع افضلیت نداریم که یکی به معنای اکثریت ثواب باشد و دیگری معنایی غیر از آن داشته باشد. افضلیت، یک معنی دارد و آن، برتر بودن در هر چیزی است که باعث برتری می شود. پس بین علم، عمل و ثواب، ملازمه است. اشاعره افضلیت را در نبی می پذیرند، اما افضلیت در امام را نمی پذیرند و معتقدند که گاهی مفضول، بر امور امامت، تواناتر است؛ چنان که تفتازانی می گوید: «چه بسا مفضول، اقدر است بر قیام به مصالح دین و ملک؛ بر خلاف نبی».(1) همچنین بسیاری از معتزله، تقدیم مفضول را جایز می دانند و معتقدند که می شود امیر، مفضول باشد و در میان رعیتش، افرادی یافت شوند که از او بهترند. این مطلب را به بسیاری از معتزله نسبت داده اند.(2)

ب. وجوه تقدیم مفضول

برای جواز تقدیم مفضول، به وجوهی استناد شده است:

1. علما اجماع دارند که بعد از خلفای راشدین، امامت برای بعضی از افراد، منعقد شد، در حالی که افضل از آنها در بین مردم، موجود بود.

2. عمر امامت را در بین شش نفر قرار داد، بدون این که افضل را تعیین کند، در حالی که در بین این شش نفر، عثمان و علی بودند که از دیگران افضل بودند.

3. افضلیت، امری مخفی است که اهل حل و عقد، به ندرت از آن مطلع می شوند و