امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 195

1. مولی، حقیقت در اولی به شی ء است و در این معنی به صورت حقیقت، و در سایر معانی، مجاز است و یا به صورت مشترک معنوی؛ به همان دلایلی که درباره معنای حقیقی «ولی» ذکر شد. علامه امینی هم بعد از نقل بیست و هفت معنی، متذکر می شود که معنای حقیقی مولی همان اولی به شی ء است. عبارت الغدیر چنین است: «إنّ الحقیقی من معانی المولی لیس إلاّ الأولی بالشی ء».(1)

2. معنای حقیقی مولی، مالک است؛ چنان که از عبارت زبیدی در نقل معنای مولی استفاده می گردد: «المولی: المالک... یطلق علی العبد و...» و لکن در پایان، زبیدی می گوید: گاهی اختلاف معانی مولی به اعتبار اختلاف مصادر و منشأ اشتقاق آن است؛(2) یعنی ولایت به فتح، به معنای نسب، نصرت و عتق و به کسر، به معنای امارت و ولاء و عتق و موالات از والی القوم می باشد.

3. معنای حقیقی مولی، همان قرب است؛ زیرا ریشه آن که «ولی» است، به این معنی است. بنابراین، همه معانی مولی، به قرب بر می گردد؛ چنان که ابن فارس هم به این مطلب تصریح دارد و بعد از نقل معانی مولی، می گوید: «کلّ هؤلاء من الولی وهو القرب».(3) و سایر معانی مولی، مصادیق و افراد این قرب است؛ مانند ولی. لکن اظهر مصادیق قرب و اکمل افراد آن همان سلطنت و اولی به تصرف است؛ یعنی مرتبه ای از مراتب قرب که موجب سلطنت و اولویت می گردد.

گفتار پنجم: ساختار مفهومی «ولایت» در قرآن

اشاره

پس از روشن شدن ساختار معنایی ولایت در لغت، می توان به تحلیل مفهوم قرآنی ولایت و ولی پرداخت. پرسش اصلی در این مقام، این است که آیا ولایت، در قرآن به همان معنای ساده لغوی دوران عرب جاهلی است یا این که قرآن و

1- . علامه امینی، الغدیر، ج1، 362- 368.
2- . زبیدی، تاج العروس، ج20، ص311 و 312.
3- . ابن فارس، مقاییس اللغی، ج6، ص141.