امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 196

فرهنگ آسمانی، به مفاهیم واژه ولایت و مشتقات آن، جهت تازه ای بخشیده و آن کلمات را در مفاهیم ویژه ای به کار می گیرد؟ و آیا بین مفاهیم لغوی جاهلی آن، تقابلی در کار است یا نه؟ و به دیگر سخن، از معنای لغوی ولایت در عصر جاهلی تا مفهوم قرآنی آن، چه تطوّری حاصل شده است؟

این پرسش، مستلزم بررسی همه موارد کاربرد ولایت در قرآن و بررسی وجوه معانی آنها با روشهای تفسیری است. اشاره به اهمیت و جایگاه ولایت در قرآن، می تواند پرتوی در فهم عمیقتر معنی و مفهوم قرآنی ولایت باشد. نقش و منزلتی که ولایت در نگرش و جهان بینی قرآنی دارد، فهم مراد وحی از ولایت را آشکارتر می سازد.

1. اهمیت «ولایت» در قرآن

اهمیت ولایت در قرآن، با دقت در دو نکته روشن می گردد:

1. قرآن، ولایت را منحصر به خداوند می داند.

2. فرمان تهدیدآمیز خداوند به پیامبر صلی الله علیه و آله درباره ابلاغ ولایت برای مردم.

نکته اوّل: قرآن، ولایت را با دو نحوه بیان، تنها از آن خداوند دانسته است:

الف. نفی ولایت از غیر خداوند؛ مانند: ﴿وَمَا لَکُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِن وَلِیٍّ وَلَا نَصِیرٍ﴾(1)

ب. اثبات ولایت، تنها برای خداوند؛ مانند ﴿وَهُوَ الْوَلِیُّ الْحَمِیدُ﴾،(2) ﴿فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیُّ﴾،(3) ﴿هُنَالِک الْوَلَایَی لِلَّهِ ﴾،(4) ﴿فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَوْلاَکُمْ﴾(5)

به همین جهت، خداوند، ولایت غیر را ظالمانه دانسته و برای رهایی بشر از زنجیر ستم و هدایت وی، افرادی را تحت ولایت خاصه اش، به عنوان والیان منصوب

1- . بقره/ 107؛ توبه/ 116؛ عنکبوت/ 22؛ شوری/ 31.
2- . شوری/ 28.
3- . شوری/ 9.
4- . کهف/ 44.
5- . انفال/ 40.