- سخن ناشر 1
- مقدمه 3
- اشاره 7
- درآمد روش شناختی بر امامت پژوهی 7
- گفتار اول: پیشینه امامت پژوهی نزد شیعه (گزارش اجمالی) 8
- گفتار دوم: روی آوردهای متنوع در امامت پژوهی 12
- اشاره 12
- 2. روی آورد تحلیلی - کلامی 12
- 1. روی آورد فقهی 12
- 3. روی آورد عرفانی 14
- 4. روی آورد تفسیری - روایی 15
- 5. روی آورد تاریخی 16
- گفتار سوم: اهمیت روش شناختی امامت در اندیشه دینی 17
- 6. روی آورد میان رشته ای 17
- گفتار چهارم: نگاهی به مجموعه حاضر 20
- بخش اوّل: روی آورد تحلیلی - کلامی 21
- اشاره 21
- فصل اول: چیستی و حقیقت امامت 22
- اشاره 22
- گفتار اول: اهمیت بحث از تعریف امامت 23
- گفتار دوم: گزارش تاریخی تعاریف امامت 28
- اشاره 32
- گفتار سوم: شرح اللفظ امامت و واژه های وابسته 32
- 1. امامت و امام 33
- 2. نبی 34
- 3. ولایت، ولی 35
- اشاره 36
- گفتار چهارم: تعریف امام و امامت 36
- 1. مؤلفه های حقیقت امامت 37
- 2. تمایز امام از غیر آن 40
- گفتار پنجم: تفاوت شیعه و سنّی در تعریف امامت 41
- گفتار ششم: مراتب امامت 46
- گفتار هفتم: نسبت بین نبوت و امامت 48
- مقدمه 52
- فصل دوم: منزلت امامت نزد متکلمان امامیه، معتزله و اشاعره 52
- اشاره 56
- گفتار اول: دیدگاه اشاعره و معتزله نسبت به منزلت امامت 56
- 1. وظایف امام 57
- 2. شرایط و ویژگیهای امام 59
- 3. فرایند تعیّن امامتِ امام 64
- 1. امامت، یکی از اصول دین 71
- گفتار دوم: اهمیت مقام امامت در مکتب امامیه 71
- 2. امامت، یک منصب الهی و فراتر از گزینش 72
- اشاره 73
- 3. امامت، آخرین مرحله سیر تکاملی انسان 73
- امام کیست؟ 73
- 4. امامت، یگانه راه خدا 79
- 5. شناخت امام، اساس خداشناسی 80
- 6. امام، واسطه فیض 80
- اشاره 82
- 7. جهان هستی، وابسته به وجود امام 82
- ادلّه نقلی 83
- 8. امام، قطب امت 86
- 9. اطاعت امام، در ردیف اطاعت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله 88
- 10. تجلّی توحید در نظام امامت 90
- 11. وجود امام، عامل بقای اسلام 91
- 12. امامت، نظام امت 93
- 13. عدم شناخت امام، موجب گمراهی 95
- 14. امام، تنها عامل ولایت و تربیت معنوی 95
- مقدمه 98
- فصل سوم: جایگاه معرفتی امامت در اندیشه دینی 98
- گفتار اول: تمایز دین و مذهب 99
- اشاره 99
- 1. مفهوم شناسی «دین» 99
- 2. مفهوم شناسی «مذهب» 101
- گفتار دوم: تمایز اصل و فرع 101
- اشاره 103
- گفتار سوم: فرع انگاری امامت 103
- نقد اندیشه فرع انگاری امامت 104
- گفتار چهارم: امامت، به مثابه یک اصل دینی 105
- اشاره 105
- اشاره 106
- ادلّه دیدگاه دوم 106
- الف. آیات 107
- ب. روایات 110
- ج. اجماع و نقد آن 117
- د. ضرورت امامت و نقد آن 119
- گفتار پنجم: امامت، به منزله اصل در مذهب 120
- اشاره 120
- 1. اسلام واقعی و ظاهری 120
- 3. اصول دین و اصول مذهب 121
- 2. اصول اسلام و اصول ایمان 121
- مقدمه 125
- فصل چهارم: اثبات ضرورت امامت 125
- اشاره 127
- اشاره 127
- گفتار اول: اشاعره و ضرورت امامت 127
- 1. اجماع 127
- نقد دلیل اجماع 128
- 2. نصب امام، مقدمه واجبات مطلق 132
- 3. دلیل غزالی 133
- 4. برهان ماوردی 134
- 5. دلیل امام فخر رازی 135
- 6. حدیث «من ماتَ و لم یعرف إمام زمانه، ماتَ میتی جاهلیی» 136
- گفتار دوم: معتزله و ضرورت امامت 138
- گفتار سوم: امامیه و ضرورت امامت 139
- اشاره 139
- 1. قاعده لطف 140
- 2. قاعده امکان اشرف 144
- 3. نیاز شرع به حافظ 146
- 4. واسطه فیض 147
- 5 - 6. هدایت عمومی و اتمام حجّت 148
- 7. نیاز شرع به مفسّر 150
- چکیده 152
- فصل پنجم: اوصاف و ویژگیهای شخصیتی امام 154
- مقدمه 154
- گفتار اول: اوصاف امام از نظر اشاعره و معتزله 156
- الف. تحلیل مفهوم عصمت 157
- اشاره 157
- گفتار دوم: اوصاف امام از نظر شیعه 157
- 1. عصمت 157
- ج. منکران عصمت و ادله آنها 159
- ب. فرق عدالت و عصمت 159
- د. دلایل عقلی عصمت 160
- ه. دلایل نقلی عصمت امام 162
- و. عصمت و اختیار 166
- 2. افضلیت 168
- اشاره 168
- الف. ملاک افضلیت 168
- ب. وجوه تقدیم مفضول 169
- ج. ادله تقدیم افضل 170
- اشاره 172
- 3. علم 172
- 5. ایمان 174
- اشاره 174
- علم به کلیه امور 174
- 4. معجزه 174
- ب. زهد 175
- الف. عبادت 175
- 6. شجاعت 176
- اشاره 178
- بخش دوم: روی آورد تفسیری - روایی 178
- گفتار اول: پیشینه بحث 179
- پیشگفتار 179
- فصل اول: ولایت در آینه وحی 179
- گفتار دوم: طرح مسأله 180
- گفتار سوم: اهمیت ولایت 182
- گفتار چهارم: واژه «ولایت» و ساختار معنایی آن در لغت 183
- اشاره 195
- گفتار پنجم: ساختار مفهومی «ولایت» در قرآن 195
- 1. اهمیت «ولایت» در قرآن 196
- 2. واژه «ولی» و «تولّی» در قرآن 200
- الف. تفاوت «وَلایت» و «وِلایت» 202
- اشاره 202
- 3. «ولایت» در قرآن 202
- ب. فرق «ولایت» و «نصرت» 203
- ج. آیات متضمن واژه «ولایت» 203
- د. «ولی» در قرآن 208
- ه. مفهوم قرآنی «ولی» 211
- و. حقیقت «ولی» 215
- 4. اولیاء در قرآن 217
- 5. «وال» در قرآن 219
- 6. «اولی» در قرآن 220
- 7. «مولی» در قرآن 221
- 8. «تولیه» و «تولّی» 222
- گفتار ششم: هستی «ولایت» 224
- گفتار هفتم: اقسام «ولایت» 225
- اشاره 226
- گفتار هشتم: «ولایت» در قرآن 226
- اشاره 226
- 1. ولایت منفی 226
- الف. سرّ نهی مؤمنان از پذیرش ولایت کفار 228
- ب. ملاک روابط مؤمن با کافر 229
- الف. انحصار ولایت 232
- 2. ولایت مثبت 232
- اشاره 232
- ب. اقسام ولایت خداوند 241
- ج. ولایت پیامبران و اولیا 243
- د. اقسام ولایت مثبت 245
- ه . ولایت امامت 256
- اشاره 259
- دلایل نظر اوّل 259
- دلایل نظر دوم 261
- اشاره 263
- انفکاک امام از پیامبر به بیان دیگر 264
- اشاره 268
- اول: مراد از امام در آیه ﴿یَوْمَ نَدْعُو کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾ 270
- دوم: ولوا الامر چه کسانی هستند؟ 275
- اشاره 281
- اول: امامت، عهد الهی 286
- دوم: آیا فاسق می تواند امام باشد؟ 287
- سوم: برائت امام از ظلم، ظاهرا و باطنا 288
- فصل دوم: امامت خاصه در قرآن 291
- مقدمه 291
- گفتار اول: بررسی معانی کلمات 292
- 1. «إنّما» 292
- اشاره 292
- 2. «ولی» 295
- 3. «زکای» 300
- گفتار دوم: دیدگاههای مفسّران و بررسی ادلّه آنان 301
- اشاره 301
- 4. «رکوع» 301
- 1. ادلّه دیدگاه اول 302
- 2. دلیل دیدگاه دوم 305
- 3. ادلّه دیدگاه سوم 306
- اشاره 310
- گفتار سوم: نقد و بررسی اشکالات و شبهات بر قول مختار 310
- 1. یادداشتهای بخش «بررسی معانی کلمات» 322
- 2. یادداشتهای بخش «دیدگاههای مفسران و ادلّه آنان» 324
- بخش سوم: روی آورد تاریخی 328
- اشاره 328
- اشاره 329
- فصل اول: امامت در دوران خلفا 329
- گفتار اول: امامت در دوران خلیفه اوّل 329
- 1. در سقیفه چه گذشت؟ 331
- اشاره 334
- 2. نقد عملکرد سقیفه در ترازوی ملاک گزینش امام 334
- الف. امامت گزینشی 335
- ب. امامت انتصابی 336
- 3. خاستگاه نظریّه انتخاب خلیفه به شیوه اجماع ارباب حل و عقد 337
- ج. امامت به اجباری! 337
- 4. دلایل ابوبکر در استحقاق قریش برای خلافت 340
- 5. موضع امام علی علیه السلام در انتخاب ابوبکر 342
- گفتار دوم: امامت در دوران خلیفه دوم 343
- اشاره 343
- 1. چرا ابوبکر، عمر بن خطّاب را انتخاب کرد؟ 345
- 2. اجتهاد خلیفه اوّل در امر خلافت پس از خود 348
- 3. عمر و مخالفتش با احکام دین 350
- 4. بدعت عمر در دین 350
- الف. مرجعیت تمام صحابه 351
- 5. پیامدهای افراط صحابه در امر اجتهاد 351
- ب. عدالت تمام صحابه 351
- اشاره 351
- ج. منع کتابت حدیث نبوی صلی الله علیه و آله 352
- د. اشاعه احادیث جعلی 354
- گفتار سوم: امامت در دوران خلیفه سوم 354
- اشاره 354
- اشاره 358
- 1. چرا عمر در انتخاب خلیفه سوم، روش شورایی را برگزید؟ 358
- اشاره 360
- 2. وضعیّت جامعه اسلامی در دوران خلافت عثمان 360
- موضع امام علی علیه السلام در انتخاب عثمان 360
- الف. شیوه توزیع و مصرف بیت المال از جانب دستگاه خلافت 361
- ب. اجتهادهای نوین عثمان در دوران خلافتش 362
- ج. رواج فساد در میان کارگزاران حکومت 364
- ه. طرد اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و بی مهری و ظلم نسبت به آنان 366
- د. ادامه داستان سرایی در زمان خلیفه سوم 366
- 3. علت محاصره خانه عثمان و چگونگی کشته شدنش 367
- مقدمه 370
- فصل دوم: دوران زمامداری امام علی علیه السلام 370
- گفتار اول: چگونگی به خلافت رسیدن امام علی علیه السلام 371
- اشاره 371
- 1. دلایل شورش مردم علیه عثمان 371
- 2. عوامل مؤثر در به حکومت رسیدن امام علی علیه السلام 373
- 3. شکوه بازگشت ولایت علوی 374
- 4. انتخاب واحد با انگیزه های گونه گون 378
- 5. موضع امام علیه السلام در قبال پیشنهاد بیعت 379
- 7. چرا امام علیه السلام خلافت را پذیرفت؟ 381
- 6. شائبه کودتا 381
- 8. بیعت با امام علیه السلام باشکوهترین واقعه بعد از غدیر 383
- اشاره 385
- 1. بُعد اقتصادی 385
- 2. بُعد سیاسی 385
- گفتار دوم: وضعیت جامعه اسلامی در آغاز زمامداری امام علی علیه السلام 385
- گفتار سوم: اقدامهای امام علیه السلام در دوران زمامداری 386
- اشاره 386
- 3. بُعد فرهنگی 386
- 1. بُعد اجتماعی و سیاسی 387
- اشاره 387
- الف. ترسیمی نوین از حکومت (فلسفه سیاسی امام علی علیه السلام ) 388
- ب. حاکم در حکومت ایده آل امام علی علیه السلام 388
- ج. نقش قانون مداری در سعادت انسانها 389
- د. نقش مردم در سلامت جامعه 390
- 2. بُعد فرهنگی 393
- شاخصهای سیاست اقتصادی امام علی علیه السلام 399
- اشاره 399
- 3. بُعد اقتصادی 399
- گفتار چهارم: دلایل عدم تداوم حکومت امام علی علیه السلام 404
- اشاره 404
- 1. رویارویی با اصحاب جمل (جبهه ناکثین) 408
- 2. رویارویی با معاویه (جبهه قاسطین) 415
- اشاره 415
- الف. موضع امام علیه السلام در مقابل معاویه 416
- ب. آنگاه که باطل محض برای حق مطلق سرنوشت تعیین می کند 422
- 3. رویارویی با خوارج (جبهه مارقین) 423
- اشاره 423
- الف. علّت پیدایش خوارج 426
- ب. اصول عقاید خوارج 427
- گفتار پنجم: پیام وداع 428
- کتاب نامه 432
گفتار چهارم: نگاهی به مجموعه حاضر
مجموعه حاضر، حاصل گفتارها و نوشتارهای متعددی در بحث از امامت است. محققان معزز دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد در یک کار تیمی و گروهی و با برنامه پژوهشی معینی به تحقیق در مسأله امامت پرداختند. در این برنامه پژوهشی، بر روی آورد تفسیری و روایی تأکید شد و روی آورد کلامی متکلمان امامیه، معتزله و اشاعره به روش مطالعه تطبیقی، مورد تأمل قرار گرفت و گزارش و نقد ماجرای مواجهه امت با مسأله امامت و خلافت پس از پیامبر گرامی اسلام، موضوعی بود که با روی آورد تاریخی به آن پرداخته شد.
می توان مجموعه حاضر را دارای سه بخش عمده دانست که در بخش نخست، با روی آورد تحلیلی - کلامی، پنج مقاله «چیستی و حقیقت امامت»، «منزلت امامت نزد متکلمان امامیه، معتزله و اشاعره»، «جایگاه معرفتی امامت در اندیشه دینی»، «اثبات ضرورت امامت» و «اوصاف و ویژگیهای شخصیتی امام» آمده است و در بخش دوم، با روی آورد درون دینی تفسیری - روایی، دو مقاله «ولایت در آینه وحی» و «امامت خاصه در قرآن» طرح شده است و در بخش سوم، به تحلیل مسأله امامت در دوران خلیفه اول، دوم، سوم و دوران زمامداری امام علی علیه السلام پرداخته شده است.
احد فرامرز قراملکی
مشهد مقدس