امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 200

حضرت علی علیه السلام به عنوان وصی و ولی، روایات بیشتری هست(1) که در کتابهای مستقلّی به بحث از آن روایات پرداخته شده است؛ کتابهایی همچون: عبقات الانوار، احقاق الحق و الغدیر علامه امینی.

علامه امینی، حدیث غدیر را از 110 نفر از صحابه با اسناد و 84 نفر از تابعین و 360 دانشمند و کتاب معروف، نقل کرده است. با این کثرت روایات و اعتراف بزرگان به این که مراد از«ما أنزل»، ابلاغ ولایت حضرت علی علیه السلام است، عدّه ای سعی کرده اند، برای آیه، توجیهی بیابند.

2. واژه «ولی» و «تولّی» در قرآن

«ولی» و مشتقات آن، 233 بار (110 بار به صورت فعل و 123 بار به صورت اسم) در قرآن آمده است.(2) واژه «ولایت» مشتق از «ولی» به معنای قرب می باشد وبرای آن، تعریفهای گوناگونی ارائه شده است؛ از جمله:

1. ولایت، برداشته شدن واسطه بین دو چیز است، طوری که چیزی غیر از آن دو، میان آن دو حائل نماند وبعدا برای انواع قرب مکانی، نسبی واعتقادی، عاریه گرفته شده است.(3)

2. ولایت، قرابت حکمیه به دست آمده از عتق و موالات است، لکن در عرفان، قیام بنده را به حق در نزد فناء نفس، و در شرع، تنفیذ گفتار بر غیر را؛ چه بخواهد یا نخواهد، ولایت می گویند.(4)

3. ولایت، نحوه ای نزدیکی بدون فاصله است که موجب نوعی حق تصرف و

1- . ابراهیم بن محمد جوینی، فرائد السمطین، ج1، ص71- 75.
2- . محمد فؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن، ص872 - 875؛ محمود روحانی، المعجم الاحصائی لالفاظ القرآن، ج2-3؛ شعرانی، نثر طوبی، ج2، باب واو، ص580 به بعد؛ بهاءالدین خرمشاهی، دانشنامه قرآن، ج2، باب واو، ص222 و 223.
3- . راغب اصفهانی، المفردات؛ علامه طباطبایی، المیزان، ج10، ص88 - 89؛ شعرانی، نثر طوبی، ج2، ص580.
4- . جرجانی، التعریفات، ص177.