امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 215

16. صاحب سلطه(1): چنان که درباره صاحب خون فرموده است: ﴿وَمَن قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَاناً﴾.(2)

17. مدافع(3): ﴿مَا لَهُمْ فِی الأَرْضِ مِن وَلِیٍّ وَلاَ نَصِیرٍ﴾.(4)

و. حقیقت «ولی»

در بیان حقیقت ولی، نزاع و بحثهای زیادی صورت گرفته است. مجموع نظرات درباره مفهوم حقیقی ولی را می توان به چهار دسته طبقه بندی نمود:

1. ولی، لفظ مشترکی است بین معانی ای چون: اولی به تصرف، نصرت، محبت و... چنان که فخر رازی و دیگران در ضمن معنای آیه ﴿إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ ﴾ این مطلب را بیان کرده اند.(5)

2. ولی، مشترک معنوی است، نه مشترک لفظی، و قدر جامع آن، سلطنت و اولی به تصرف بودن است.(6)

3. کلمه ولی، حقیقت در امارت و سلطنت است و کاربرد آن در سایر معانی، مجاز است. به تعبیر دیگر، ولی، حقیقت در اولی به تدبیر است و غیر این معنی، از معانی مجازی ولی است؛ به چهار دلیل:

الف. استعمال اهل لغت به معنای اول؛ چنان که گفته اند: «کلّ من ولی أمر أحدٍ فهو ولیّه».

ب. ولی، مفید اولی است، پس باید حقیقت در اولی باشد، و گر نه مجاز است که اصل، عدم آن است.

1- . همان.
2- . اسراء/ 33.
3- . همان.
4- . توبه/ 74.
5- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج12، ص27.
6- . محمدحسن مظفر، دلائل الصدق، ج2، ص740.