امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 217

که حکومت و ولایت غیر خدا را حکومت و ولایت ظالمانه می دانند؛ چون اقرب نیست، پس «أدری بما فی البیت» نیست و مصالح و مفاسد اهل بیت و بلد را نمی داند.

با توجه به این مطلب، می توان گفت که هر کس به خدا نزدیکتر باشد، شایسته ولایت است و لازمه این اقربیت، اداره امور توسّط اقرب است. بنابراین، سلطان و اولی به تصرف، کسی است که از همه کس به مولی علیه نزدیکتر است یا به تعبیر دیگر، معنای اصلی ولی، همان قرب است؛ منتهی استعمال آن واژه نسبت به مافوق، مفید سلطنت و اولویت به تدبیر است؛ زیرا اکمل و اظهر مصادیق قرب است. این مطلب، از تصریح راغب در المفردات و امام فخر در الکبیر و از بیان علامه طباطبایی در المیزان و علامه شعرانی در نثر طوبی استفاده می گردد.(1)

4. اولیاء در قرآن

«اولیاء» جمع «ولی» است و همان معانی ولی را دارد، اما در قرآن به معنای دوستان، یاران، سرپرستان نزدیک بدون فاصله و کسانی که در اداره امور شخص، از دیگران سزاوارترند و اختیارداران(2) آمده است.

کلمه اولیاء در قرآن، 42 بار آمده و در مجموع، آیاتی که کلمه اولیاء در آن به کار رفته است، مؤمنان را از ولایت کفار و شیطان، نهی نموده، آن را مبرهن می نماید(3) و بیان می کند که انسان در اتخاذ ولی و ولایت، دنبال عزّت و منفعت و دفع مضارّ است، اما کفار و شیطان، دارای هیچ عزّتی نیستند و مالک هیچ منفعت و ضرری نمی باشند تا با ولایت آنان، عزت و منفعت کسب گردد. از آن جا که کفار و شیاطین، با خالق متعال، دشمنی دارند و دنبال تمسخر اهل ایمانند، شایستگی ولایت

1- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج21، ص181؛ علامه طباطبایی، المیزان، ج10، ص89 و ج6، ص11-12؛ شعرانی، نثر طوبی، ج2، ص578؛ طریحی، غریب القرآن، ص78؛ بیضاوی، تفسیر بیضاوی، ج2، ص583؛ آلوسی، روح المعانی، ج1، ص38.
2- . شعرانی، نثر طوبی، ج2، ص582.
3- . آل عمران/ 28؛ نساء/ 139 و 144؛ مائده/ 51 و 57؛ اعراف/ 3 و 30؛ رعد/ 16 و... .