امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 221

در واقع، این احقیت، به اقربیت بر می گردد؛ چون «اولی» از ریشه «ولی» به معنای قرب است؛ چنان که فخر رازی هم گفته است: اولی، افعل تفضیل مشتق از والی و یا ولی است؛ مانند ادنی و اقرب که مشتق از دانی و قریب است و در آن، معنای قرب وجود دارد؛ زیرا احق به چیزی، همان اقرب به آن چیز است.(1) نظام الدین نیشابوری و فخرالدین طریحی نیز همین مطلب را تأیید می کنند.(2)

کلمه «اولیان» در قرآن یک بار استعمال شده(3) و به معنای ولی و قائم مقام است.(4)

7. «مولی» در قرآن

کلمه «مولی» و «موالی» در قرآن، 20 بار به کار رفته و به معانی زیر آمده است:

1. آزاد کننده؛ 2. آزاد شده؛ 3 و 4. ولی و اولی به شی ء: ﴿ذَلِک بِأَنَّ اللَّهَ مَوْلَی الَّذِینَ آمَنُوا﴾؛(5) 5. خویشاوند: ﴿وَإِنِّی خِفْتُ الْمَوَالِیَ مِن وَرَائِی﴾؛(6) 6. همسایه؛ 7. هم پیمان؛ 8. ورثه.(7)

در آیاتی که کلمه مولی به کار رفته، مولی به حق و بهترین مولی، خداوند متعال دانسته شده است و برای آنان که ولایت خداوند را ندارند، آتش به عنوان مولای آنان معرّفی می گردد: ﴿مَأْوَاکُمُ النَّارُ هِیَ مَوْلَاکُمْ﴾.(8)

برخی از آیات دسته اوّل، بدین قرار است:

1. ﴿وَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَوْلاَکُمْ نِعْمَ الْمَوْلَی وَنِعْمَ النَّصِیرُ﴾(9)

1- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج21، ص181.
2- . طریحی، غریب القرآن، ص78- 79؛ نظام الدین نیشابوری، غرائب القرآن، ج2، ص184.
3- . مائده/ 107.
4- . ابن قتیبه، غریب القرآن، ص148؛ فرّاء، معانی القرآن، ص324.
5- . محمد/ 11.
6- . مریم/ 5.
7- . طریحی، غریب القرآن، ص78- 79؛ همو، مجمع البحرین، ج1، ص460 و 461؛ ابن قتیبی، تأویلمشکل القرآن، ص352.
8- . حدید/ 15.
9- . انفال/ 40.