امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 222

2. ﴿رُدُّواْ إِلَی اللّهِ مَوْلاَهُمُ الْحَقِّ﴾(1)

3. ﴿وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاکُمْ﴾(2)

در برخی از آیات، مظاهر ولایت خداوندی؛ یعنی کسانی که از ناحیه خداوند، ولایت بر جامعه بشری دارند، معرفی می گردد: ﴿فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِیلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ﴾؛(3) یعنی خداوند، بالذات ولی و متولی حفظ و نصرت است و جبرئیل، رأس کروبین است و صالح مؤمنان هم حضرت علی علیه السلام است. این مطلب از طریق عامه و خاصه نقل شده.(4) از آن میان، روایتی است از محمد حلبی به نقل از امام صادق علیه السلام که فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را دوبار به عنوان وصی، ولی مؤمنان معرفی فرمود: یک بار وقتی که همین آیه نازل شد و بار دوم در غدیر خم.(5)

8. «تولیه» و «تولّی»

«تولیه» به معنای جعل ولی و پشت کردن و روی گردان شدن(6) می باشد، اما تولّی به اعتبار نوع کاربرد، تفاوت دارد؛ زیرا استعمال آن، یا به صورت لازم است و یا به صورت متعدّی؛ بنابر استعمال اوّل، به معنای اخذ نمودن، تقلید و پیروی کردن(7) است و بنا بر صورت دوم، متعدّی به مفعول یا بنفسه و بدون واسطه است، یا به واسطه حرف جار؛ در حالت اوّل، مقتضی معنای ولایت و سرپرستی است و بنا بر حالت دوم، تعدّی تولّی به مفعول، اگر به واسطه «عن» باشد، به معنای اعراض (ترک اقرب) است(8) و اگر به واسطه «الی» باشد، به معنای اقبال و رو کردن است و اگر آن تعدّی،

1- . انعام/ 62؛ یونس/ 30.
2- . حج/ 78.
3- . تحریم/ 4.
4- . تفسیر القمی، ج2، ص393-394؛ سیوطی، الدر المنثور، ج6، ص244.
5- . سیدهاشم بحرانی، البرهان، ج6، ص352-353؛ محمدرضا قمی، کنز الدقائق، ج13، ص329-332.
6- . جوهری، الصحاح، ج2، ص715.
7- . شرتونی، اقرب الموارد، ج3، ص440.
8- . راغب اصفهانی، المفردات، ص534.