امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 224

مطلق؛ یعنی خداوند متعال قرار دارد(1) و زیرمجموعه آن، یک شبکه مرتبط و جهت داری است که همه بر محور واحدی(2) که فرستاده خداوند و صالح مؤمنان است، می چرخد، و سمت و سوی همه آن شبکه، خداوند است و بس. بنابراین، به کارگیری واژه های ولایت در مفاهیم و معانی ای درست است که صبغه خالص خدایی داشته باشد؛ بر خلاف معانی لغوی زمان جاهلی آن که اصلاً چنین جهتی نداشت، بلکه آن واژه ها دارای مفاهیم عام و بدون انسجام بود.

اطلاق ولایت و ولی به هر معنی از معانی قرب؛ اعم از حسّی و معنوی و سرپرستی و نصرت و... که در لغت عرب جاهلی به کار گرفته می شد، درست بود، اما با آمدن فرهنگ قرآنی و اسلامی، اطلاق آن کلمات، فقط بر خداوند و کسانی که عبودیت خاصّه الهی دارند، درست است و زیبندگی دارد.

گفتار ششم: هستی «ولایت»

با بررسی آیات قرآنی، درمی یابیم که خداوند، ولایت را امری وجودی دانسته و آن را به دو جبهه متضاد تقسیم می کند که یکی را امری مثبت و بسترساز رشد و کمال و دیگری را امری منفی و زمینه گستر انحطاط و ذلّت بشری می داند؛ اگرچه برخی از دانشمندان مسلمان، اصل اوّلی در این باره را یک امر منفی می دانند و می گویند: «هیچ فردی بر دیگری ولایت ندارد»(3) و ولایت ارزشی را از آن اصل، مستثنا می سازند و حضرت امیر علیه السلام هم این امر را تأیید فرموده، خطاب به فرزندشان می فرمایند: «بنده و برده غیر مباش؛ زیرا خداوند، تو را آزاد آفرید».(4) و در جایی دیگر فرموده اند: «ای مردم! آدم علیه السلام هیچ فردی را برده و کنیز، به دنیا نیاورده و به

1- . مائده/ 55؛ شوری/ 9.
2- . مائده/ 56 و تحریم/ 4.
3- . «لا ولایی لأحد علی أحد»، شیخ انصاری، مکاسب، ص153.
4- . نهج البلاغه، ترجمه فیض الاسلام، نامه 31، ص929.