امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 259

شکی نیست که مراد از امامت مورد بحث در قرآن، معنای سوم است؛ زیرا آیات متعدد قرآن دلالت دارد که در مفهوم امامت، هدایت نهفته است و آن هدایت، جز ایصال به مطلوب و تحقق بخشیدن روح مذهب در نفوس آماده نیست.(1)

سه. مقصود از «امام» در آیه «إنّی جاعلک للنّاس إماما»

اشاره

در این باره، دو نظر بیان شده است که مهم و قابل بررسی می باشد:

1. مراد از امام، نبی است.(2)

2. مراد از امامت، غیر از نبوّت است؛ زیرا امامت، مقامی مستقل از نبوت است.(3)

دلایل نظر اوّل

دلایل نظر اوّل(4)

1. این آیه دلالت دارد بر این که خداوند متعال، ابراهیم علیه السلام را برای تمام مردم، امام قرار داده و کسی هم که چنین است، باید رسول مستقل و دارای شریعت از جانب خدا باشد؛ زیرا اگر تابع برای رسول دیگری باشد، مأموم او خواهد بود، نه امام. آنگاه، عمومیت امامت او باطل می گردد. پس باید مراد از امام در آیه، نبی باشد.

2. لفظ آیه مذکور، دالّ بر این است که ابراهیم علیه السلام امام در همه چیز است و چنین کسی، ناگزیر، نبی خواهد بود.

3. از حیث این که اتّباع انبیا بر خلق، واجب و لازم است، انبیا ائمّه هستند و خداوند هم فرموده است: ﴿وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّی یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾(5)

خلفا نیز ائمّه هستند؛ چون تکیه گاه آنها، جایگاه کسانی است که اتّباع و پذیرفتن گفتار و احکام آنان بر مردم واجب است و قضات و فقها نیز به همین دلیل، ائمه

1- . همان.
2- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج4، ص43؛ آلوسی، روح المعانی، ج1، ص375؛ رشید رضا، المنار، ج1، ص454؛ تفسیر المراغی، ج1، ص209.
3- . علامه طباطبایی، المیزان، ج1، ص270- 276.
4- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج4، ص43؛ نظام الدین نیشابوری، غرائب القرآن، ج1، ص387.
5- . سجده/ 24.