امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 260

می باشند و نیز کسی که با مردم نماز می خواند، امام است؛ زیرا فردی که وارد در نماز او گردد، به او اقتدا می کند و در روایت نیز آمده است که امام، همانا امام قرار داده شد تا به او اقتدا گردد؛ پس هنگامی که رکوع کرد، رکوع نمایید و زمانی که به سجده رفت، سجده نمایید و بر امامتان اختلاف نکنید.(1)

با این بیان، ثابت می گردد که امام، اسم برای کسی است که سزاوار اقتدا در دین است. گاهی نیز برای مقتدای باطل به کار می رود؛ چنان که خداوند متعال فرمود: ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّی یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ﴾(2) با این تفاوت که اسم امام به صورت مطلق، شامل امام باطل نمی گردد، مگر با قید؛ چنان که خداوند متعال، ائمه باطل را به «یدعون إلی النار» مقید فرموده است؛ مانند کلمه «اله» که شامل معبود باطل نمی شود، مگر با قید.

بنابراین، هنگامی که ثابت شد اسم امام شامل مواردی که ذکر شد، می گردد و ثابت شد که پیامبران در بلندترین مرتبه امامت قرار دارند، واجب است لفظ امام در آیه ﴿إِنِّی جَاعِلُک لِلنَّاسِ إِمَاماً﴾ را بر نبی حمل کنیم؛ زیرا خداوند، لفظ امام را در معرض امتنان ذکر فرموده است. پس ناگزیر، آن نعمت باید از اعظم نعم باشد تا نسبت امتنان، نیکو گردد. با این لحاظ، حمل لفظ امام در آیه مذکور بر نبی، واجب است.(3)

از دلایل مذکور، این مطالب را می توان استفاده کرد:

1. امامت، اعم از نبوّت است؛ یعنی هر نبیی امام است، و لکن لازم نیست هر امامی نبی باشد؛ مانند خلفا، قضات، فقها و امام جماعت.

2. امامت انبیا هم از این باب است که مردم از آنها پیروی می کنند.

3. مراد از امام مطلق در قرآن، امام حق است.

4. امامت، بزرگترین نعمت الهی است.

1- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج4، ص43.
2- . قصص/ 41.
3- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج4، ص43؛ نظام الدین نیشابوری، غرائب القرآن، ج1، ص387.