امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 261

دلایل نظر دوم

1. کلمه امام، مفعول دوم «جاعلک» است و اسم فاعل، در صورتی عمل می کند که به معنای حال و آینده باشد و اگر به معنای ماضی باشد، عمل نمی کند. جمله ﴿إِنِّی جَاعِلُک لِلنَّاسِ إِمَاماً﴾ وعده ای است در آینده برای حضرت ابراهیم علیه السلام، و خود این وعده، از راه وحی ابلاغ شده است. پس ابراهیم علیه السلام قبل از رسیدن این وعده، پیامبر بوده است. بنابراین، امامتی که به ابراهیم علیه السلام می دهند، به طور قطع، غیر از نبوّتی است که در آن حال داشته است.(1)

2. قصّه امامت ابراهیم علیه السلام در اواخر عمر او و بعد از بشارت به اسحاق علیه السلام و اسماعیل علیه السلام بوده است. ملائکه، این بشارت را وقتی دادند که آمده بودند قوم لوط را هلاک کنند و آن وقت، ابراهیم علیه السلام پیامبر مرسل بود. پس معلوم می شود که قبل از امامت، دارای نبوّت بوده است.(2)

3. آیه ﴿وَإِذِ ابْتَلَی إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ... ﴾ به این اشاره دارد که خدای تعالی مقام امامت را وقتی به او داد که در دوران پیری بود و اسماعیل علیه السلام و اسحاق علیه السلام متولد شده بودند؛ به این دلیل که در آیه، «من ذرّیّتی» آمده است و اگر داستان امامت، قبل از بشارت ملائکه به تولد اسماعیل علیه السلام و اسحاق علیه السلام بود، ابراهیم علیه السلام علم نداشت که صاحب ذریّه می شود؛ چون حتی بعد از بشارت ملائکه نیز باور نکرد.(3)

علاوه بر این، اگر کسی کمترین آشنایی به ادب کلام داشته باشد، آن هم پیامبری چون ابراهیم خلیل علیه السلام در خطاب با پروردگار جلیل، هرگز به خود اجازه نمی دهد با این که نه فرزندی دارد و نه می داند که صاحب فرزندانی می شود، این طور سخن بگوید.(4) با این که بخشیدن امامت، بعد از آزمایشهایی چون ذبح فرزند

1- . علامه طباطبایی، المیزان، ج1، ص270-271.
2- . همان.
3- . ر.ک: حجر/ 51 - 55؛ هود/ 73؛ ابراهیم/ 39.
4- . علامه طباطبایی، المیزان، ج1، ص268.