امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 264

که می گویند: نبوّت از امامت جدا نیست، به معنای مقتدا و پیشوا بودن امام توجه داشته اند و آنها که می گویند: امامت از نبوّت جداست، به معنای حکومتی امام توجه داشته اند؛ چنان که فخر رازی، که طرفدار نظر اوّل است، در ضمن تفسیر آیه ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّی یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾ می گوید:

در ائمه، دو نظر است: اول این که به معنای نبوت است و دوم این که به معنای امامتی است که مردم را به دین خدا و خیرات می خواند... نظر دوم، بهتر است؛ چون اگر ائمه در آیه، به معنای نبوّت باشد، تکرار لازم می آید.(1)

این بیان، خود اعترافی بر جدایی این دو مقام از همدیگر است.

انفکاک امام از پیامبر به بیان دیگر

پیامبر و امام، هر دو هدایتگرند، لکن هدایت پیامبر، صرف راهنمایی و نشان دادن راه است، اما هدایتی که خداوند آن را از شؤون امامت قرار داده، به معنای رساندن به مقصد است. این معنی، خود یک نوع تصرف تکوینی در نفوس است که با آن تصرّف، راه را برای بردن دلها به سوی کمال و انتقال دادن آنها از موقفی به موقف بالاتر، هموار می سازد. به همین جهت، امری که با آن هدایت صورت می گیرد نیز امری تکوینی خواهد بود، نه تشریعی که صرف اعتبار است.

علاوه بر این، امام، رابط بین مردم و پروردگارشان در اخذ فیوضات ظاهری و باطنی است و پیامبر، رابط میان مردم و خدای تعالی در گرفتن فیوضات ظاهری است. امام، دلیلی است که نفوس را به سوی مقام شایسته آنها راهنمایی می کند و پیامبر، دلیلی است که مردم را به سوی اعتقادات و اعمال صالح رهنمون می شود.(2)

دلیل مطالب فوق، آیات ذیل است:

1. ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّی یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾(3)

1- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج22، ص191؛ علامه طباطبایی، المیزان، ج1، ص275 و ج14، ص304.
2- . علامه طباطبایی، المیزان، ج14، ص304.
3- . سجده/ 24.