امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 274

خداوند هم به صورت کلّی می فرماید: برای هر قومی، هادی وجود دارد و بیان این کلی، مطابق با نیاز انسان است.(1)

4. چهارمین دلیل بر ولایت و امامت عامه، آیه مبارکه اولی الامر است: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللّهِ وَالرَّسُولِ﴾.(2)

برای روشن شدن دلالت آیه فوق بر امامت عامّه، ذکر مقدماتی چند، ضروری است:

1. اطاعت اولی الامر در ردیف اطاعت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله قرار داده شده است؛ بدون هیچ گونه قید و شرطی. یعنی همان طور که اطاعت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله به صورت مطلق لازم است، اطاعت اولی الامر نیز لازم است.

2. این لزوم اطاعت اولی الامر به صورت مطلق مفید عصمت اولی الامر از خطا و اشتباه است؛(3) زیرا اگر اولی الامر مرتکب خطا گردد، اطاعت او لازم نیست: «لا طاعی لمخلوق فی معصیی الخالق».(4) علاوه بر آن، اگر اطاعت اولی الامری که مرتکب خطا می گردد، لازم باشد، به رغم مفاسد اجتماعیی که دارد، امر به اطاعت او، امر به محال خواهد بود؛ زیرا موجب اجتماع امر و نهی در متعلق واحد در آن واحد می شود؛ چنان که فخر رازی گفته است.(5)

3. وجوب اطاعت اولی الامر به صورت مطلق، در هر زمان و مکان، متوقف بر وجود اولی الامر است؛ زیرا اگر اولی الامری نباشد، امر به اطاعت از آنان به صورت مطلق، لغو خواهد بود.

1- . تفسیر المراغی، ج13، ص73.
2- . نساء/ 59.
3- . علامه طباطبایی، المیزان، ج5، 390-391؛ محمدحسن مظفر، دلائل الصدق، ج2، ص17.
4- . محمد عبده، نهج البلاغه، حکمت 165، ج4، ص41.
5- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج10، ص144؛ رشید رضا، المنار، ج5، ص181؛ تفسیر المراغی، ج5، ص72.