امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 275

بنابراین، آیه به طور واضح بر وجوب و لزوم وجود اولی الامر در هر زمانی دلالت دارد. تا این مقدار در دلالت آیه، بین مفسّران شیعه و سنی، اختلافی نیست و همه بالاتفاق این موارد را قبول دارند.(1)

دوم: ولوا الامر چه کسانی هستند؟

در مصداق اولی الامر، اختلاف است. مفسّران امامیّه بالاتفاق فرموده اند: مقصود از اولوا الامر، تنها امامان معصوم علیهم السلام هستند که رهبران مادّی و معنوی جامعه در تمام شؤون زندگی اند؛ زیرا اطاعت علی الاطلاق، تنها درباره معصومین تصور می شود.(2)

اما مفسّران اهل سنّت در این باره نظرات مختلفی دارند که از قرار زیر است:(3)

1. اولی الامر یعنی خلفای راشدین.

2. صحابه پیامبر.

3. فرماندهان لشکر.

4. علمای اسلام و دانشمندان.

5. حکّام و سلاطین.

6. مجمع اهل حل و عقد؛ یعنی علما، حکام، فرماندهان لشکر و افراد مورد وثوق امّت اسلامی.

7. اجماع علمای امت اسلامی در مورد یک مسأله.

نظر اوّل و دوم، درست نیست؛ زیرا با اطلاق آیه و عمومیت آن سازگار نیست و سایر نظرات هم درست نیست؛ زیرا یا لیاقت اولی الامر بودن را ندارند (نظر سوم و پنجم) و یا معصوم از خطا نمی باشند، و صرف اجماع و اجتماع و اکثریت، نمی تواند دلیل بر عصمت از خطا باشد. پس این نظریه که باید اولی الامر افراد شایسته و مصون

1- . ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج9، ص53؛ طبرسی، مجمع البیان، ج3-4، ص100.
2- . ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج9، ص54؛ ابوالمکارم الحسنی، البلابل و القلاقل، ج1، ص286.
3- . رشید رضا، المنار، ج5، ص181؛ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج3، ص435-440؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج10، ص144.