امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 286

او لازم و واجب است؛ اگر از امام معصیت صادر گردد، بر ما هم انجام معصیت از باب لزوم تبعیت امام، واجب خواهد بود و این امر، محال است؛ زیرا معصیت یعنی چیزی که انجام دادنش ممنوع است و جمع بین انجام و ترک، محال است.(1) بنابراین، امام باید معصوم باشد تا این محذور پیش نیاید.

در دلالت این آیه مبارکه بر عصمت امام، جای هیچ تردیدی نیست و همه مفسّران بالاتفاق با توجه به این آیه، عصمت را برای امام لازم می دانند، منتهی در معنای امام مناقشه می کنند و این امر، به قدری واضح است که حتی جناب فخر رازی نیز عصمت پیامبران را از طریق عصمت امام اثبات می کند و می گوید:

آیه مبارکه از دو ناحیه بر عصمت پیامبران دلالت دارد:

1. ثابت شد که مراد از عهد در آیه، امامت است و تردیدی نیست که هر نبیی امام هم هست؛ چون امام یعنی فردی که به او اقتدا می گردد و پیامبر، اولی به این اقتداست. هنگامی که آیه بر فاسق نبودن امام دلالت دارد، به طریق اولی دلالت دارد بر این که رسول، نمی تواند فاسق و انجام دهنده گناه و معصیت باشد.

2. خداوند می فرماید: ﴿لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ﴾ این عهد، یا نبوّت است یا امامت. هر یک که مراد باشد، نبی نمی تواند ظالم باشد؛ چون پیامبر، امام نیز هست و هر فاسقی نسبت به نفسش ظالم است، لذا فاسق نمی تواند پیامبر باشد.(2)

این استدلال فخر رازی به آیه مبارکه، در صورتی است که عصمت امام، مسلّم و قطعی دانسته شود؛ چنان که او هم این گونه مفروض گرفته است.

اول: امامت، عهد الهی

مراد از «عهد» در این آیه، امامت است؛(3) زیرا «لاینال عهدی» پاسخ درخواستی است که حضرت ابراهیم علیه السلام با قولش «ومن ذریتی» از خداوند، مقام امامت را برای

1- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج4، ص44.
2- . همان، ص48؛ محمدحسن مظفر، دلائل الصدق، ص16-17؛ احمد بن محمد الخفاجی، حاشیی الشهاب علی تفسیر البیضاوی، ج2، ص384- 385.
3- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج4، ص45- 48؛ ثعالبی، الجواهر الحسان، ج1، ص112.