امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 288

زمخشری می گوید:

این آیه (لاینال عهدی...) دلیل بر این است که فاسق، شایستگی امامت را ندارد. چگونه شایسته است برای امامت، کسی که حکم و شهادتش غیر مجاز است و طاعتش واجب نیست و خبرش پذیرفته نمی شود و برای نماز، مقدم داشته نمی گردد؟

ابوحنیفه، پنهانی به لزوم یاری زید بن علی علیه السلام و حمل مال به سوی او و خروج با او علیه دزد متقلب مسمّی به امام و خلیفه ای چون دوانیقی و امثالش فتوا می داد؛ زنی به ابوحنیفه گفت: من فرزندم را به قیام با ابراهیم و محمد، فرزندان عبداللّه بن الحسن وادار کردم تا کشته شد. ابوحنیفه آرزو کرد که کاش من به جای فرزند تو بودم.

او درباره منصور و پیروانش می گفت: اگر اراده ساختن مسجدی کنند و از من بخواهند که آجرهای آن را حساب کنم، این کار را نخواهم کرد.

از ابن عیینی نقل شده است که ظالم، هرگز نمی تواند امام باشد؛ چگونه جایز است نصب ظالم بر منصب امامت و حال آن که امام برای جلوگیری از ظلم و ستم است؟(1)

سوم: برائت امام از ظلم، ظاهرا و باطنا

سؤال این جاست که آیا جایز است که امام فقط از ظلم ظاهری بری باشد و به عدالت ظاهری متصف گردد و باطنا چنین نباشد؟ اکثر معتزله و اشاعره، عدالت ظاهری را کافی می دانند(2) اما شیعه امامیه، علاوه بر اتصاف امام به عدالت ظاهری، عدالت باطنی را نیز برای امام ضروری می دانند(3) تا آن عصمت لازم برای امام حاصل گردد و لایق امامت باشد.

قرآن کریم عصمت ظاهری و باطنی را برای امام شرط می داند. دلالت آیه

1- . زمخشری، الکشاف، ج1، ص184.
2- . عبدالقاهر بغدادی، اصول الدین، ص147؛ عبدالجبار معتزلی، شرح المقاصد، ج5، ص233.
3- . لاهیجی، گوهر مراد، ص333؛ شیخ طوسی، الرسائل العشر، رساله «مسائل کلامیه»، ص98.