امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 289

مذکور بر این مطلب، به قدری واضح است که حتی منکران شرط اتصاف امام به عدالت باطنی، نتوانسته اند آن را توجیه نمایند و چاره ای جز اعتراف نداشته اند.

فخر رازی در برابر این اشکال که ظاهر آیه، انتفای ظالم بودن امام است، ظاهرا و باطنا... و شیعه هم بر درستی گفتارشان به وجوب عصمت ظاهری و باطنی، به همین آیه استدلال می کنند، می گوید: مقتضی آیه مبارکه، همان است، الاّ این که ما اعتبار باطن را ترک کردیم. پس باقی می ماند عدالت ظاهری.(1)

فخر رازی از یک طرف، وجوب عصمت را با آیاتی که ذکر شد، ثابت می کند و حتی برای اثبات عصمت پیامبران، با ثبوت عصمت امام، استدلال می کند و معترف به دلالت آیه مبارکه «لاینال عهدی الظالمین» بر این مطلب است و در عین حال می گوید: ما اعتبار باطن را ترک کردیم! بعد از اثبات عصمت امام و دلالت آیه بر آن، این گفته چه معنایی می تواند داشته باشد؟

دوازده. امامت، منصب انتخابی یا انتصابی؟

در این که امامت، یک مقام انتخابی است یا انتصابی، میان مسلمانان اختلاف است: بیشتر اشاعره، معتزله و خوارج می گویند: طریق ثبوت، اختیار امت به اجتهاد اهل اجتهاد است و ثبوت امامت به نص هم رواست، اما نصّی در مورد امامت بر شخص معینی وارد نشده است.(2) اما شیعه امامیه به اتفاق آرا فرموده اند: امامت، یک مقام انتصابی و تنصیصی است از سوی پروردگار متعال و پیامبر صلی الله علیه و آله؛ زیرا اولاً، تعیین امام، لطفی است از جانب پروردگار برای اصلاح امور بندگانش و هر لطفی، بر خداوند لازم است. بنابراین، خدای متعال امام را خود تعیین می فرماید(3) و ثانیا، چنان که گذشت، از نظر قرآن، امام باید افضل و معصوم باشد و جز خداوند که محیط بر ما کان و ما یکون است، کسی عالم به عصمت و افضلیت افراد نیست؛ پس باید

1- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج4، ص46-47.
2- . عبدالقاهر بغدادی، اصول الدین، ص148.
3- . فاضل مقداد، اللوامع الالهیی، ص262.