امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 292

توجه شده است و آن، آیه معروف به «ولایت» است: ﴿إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَی وَیُؤْتُونَ الزَّکَای وَهُمْ رَاکِعُونَ﴾.(1)

بحث از این آیه در سه فصل ارائه می شود: ابتدا به بررسی معانی واژگان آیه می پردازیم و آنگاه دیدگاههای مفسران در تفسیر آیه و ادله آنها را بررسی می کنیم و سپس به طرح انتقادات و شبهات مربوط به قول مختار می پردازیم.

گفتار اول: بررسی معانی کلمات

اشاره

نسبت به این که آیه ﴿إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَی وَیُؤْتُونَ الزَّکَای وَهُمْ رَاکِعُونَ﴾(2) مربوط به امامت است یا نه، سه دیدگاه وجود دارد:

1. اکثر اهل سنت و جماعت؛ اعم از اشاعره و معتزله، معتقدند که آیه مذکور، هیچ گونه ارتباطی با امامت ندارد.

2. بعضی گفته اند که این آیه، دال بر امامت ابوبکر است.

3. امامیه متفقند که این آیه، امامت بلافصل علی علیه السلام را اثبات می کند و از جمله آیات روشن بر این مطلب محسوب می شود.

از آن جا که فهم دقیق معنای آیه شریفه مبتنی بر فهم کلماتی است که در آن به کار رفته است، قبل از داوری درستی و نادرستی اقوال، به ذکر معانی مفردات این آیه نزد اهل لغت و ادب می پردازیم و چهار واژه «إنّما»، «ولی»، «زکات» و «رکوع» را به ترتیب، مورد بررسی قرار می دهیم.

1. «إنّما»

لغویانی همچون راغب اصفهانی(3) (متوفی 502)، سکاکی(4) (626)، ابن هشام(5)

1- . مائده/ 55.
2- . مائده/ 55.
3- . راغب اصفهانی، المفردات، ص27.
4- . یوسف سکّاکی، مفتاح العلوم، ص291.
5- . عبداللّه بن هشام، مغنی اللبیب، باب اوّل، ص19.