امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 293

(متوفی 761)، فیّومی مقری(1) (متوفی 770)، سعدالدّین تفتازانی(2) (متوفی 791)، محمد بن یعقوب فیروزآبادی(3) (متوفی 817)، سعید الخوری الشرتونی،(4) المعلم البطرس البستانی(5) (متوفی 1883 میلادی) و سیدعلی اکبر قرشی(6) اتفاق دارند که «إنّما» مفید حصر است.

متکلمان و اصولیانی مانند سید مرتضی علم الهدی(7) (متوفی 436)، شیخ طوسی(8) (متوفی 460)، علاّمه حلّی(9) (716)، سیوری حلّی(10) (826)، سدیدالدین محمد الحمصی الرّازی(11) (متوفی اوایل قرن هفتم)، عبدالرزّاق لاهیجی(12) (1072)، قاضی نوراللّه تستری(13) (متوفی 1019) و محمدباقر مجلسی(14) (متوفی 1111) نیز «إنّما» را مفید حصر می دانند.

در این که «إنّما» مفید حصر است، اختلافی نیست، و لکن بحث و اختلاف در کیفیت افاده حصر است که آیا این افاده، بالوضع است یا بالعقل و یا به فحوای کلام در این باره دو دیدگاه وجود دارد:

1. متکلمان و اصولیان معتقدند که «إنّما» بالعقل، مفید حصر است. به این بیان که

1- . فیومی مقری، المصباح المنیر، ص26.
2- . تفتازانی، مطول، باب پنجم، ص167.
3- . فیروزآبادی، القاموس المحیط، ص1061.
4- . شرتونی، اقرب الموارد، ج2، ص22.
5- . بستانی، محیط المحیط، ص20.
6- . سیدعلی اکبر قرشی، قاموس قرآن.
7- . سید مرتضی، الذخیری، ص438.
8- . شیخ طوسی، تمهید الاصول فی علم الکلام، ص372؛ همو، الاقتصاد فیما یتعلّق بالاعتقاد، ص320؛ همو، الرسائل العشر، ص130؛ همو، تلخیص الشافی، ج2، ص15.
9- . علامه حلی، کشف المراد، ص368؛ همو، مناهج الیقین، ص472.
10- . فاضل مقداد، ارشاد الطالبین، ص382؛ همو، اللوامع الالهیی، ص276.
11- . حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ج2، ص302.
12- . لاهیجی، گوهر مراد، ص523.
13- . تستری، احقاق الحق، ج2، ص409.
14- . علامه مجلسی، حق الیقین، ص41.