امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 295

افاده حصر، به وضع باشد و چه به عقل یا به فحوای کلام. در صورتی که به وضع باشد، روشن است که احتیاج به قرینه ندارد و اگر به عقل باشد نیز احتیاج به قرینه ندارد؛ چون تنها فرض معقول (طبق این قول) این است که حکم برای مذکور در جمله، اثبات و از غیر مذکور، نفی شود و این همان حصر است. اگر به فحوای کلام باشد نیز احتیاج به قرینه ندارد؛ زیرا فحوای کلام، با قطع نظر از هیچ قرینه ای، گویای این مطلب است که «إنّما» در آن کلام، مفید حصر است. بقیه فروض، کلاً محال است؛ چه قرینه باشد و چه نباشد.

2. «ولی»

«ولی» از ماده «وَلْی» است و لغت دانان اتفاق نظر دارند که «وَلْی» به معنای نزدیکی و قرب است،(1) اما در معنای «ولی» دیدگاههای مختلفی بیان شده است که ما نخست دیدگاههای اهل نظر را در حد لزوم، ذکر می کنیم و سپس آنها را تحلیل و بررسی خواهیم کرد.

1. خلیل بن احمد (175) در کتاب العین می گوید: «الولی: ولی النعم(2) (سرپرست نعمت)» و نیز ابن فارس در مقاییس اللّغی(3) و مجمل اللّغی(4) و قرشی در قاموس قرآن(5) بر این باورند که «ولی» به معنای «سرپرست و اداره کننده» است.

2. راغب اصفهانی در کتاب المفردات فی غریب القرآن گفته است: «الوَلا» به فتح واو و «التوالی» به این معنی است که دو چیز یا بیشتر، از یک جنس، پی درپی به وجود آیند؛ بدون این که چیزی از غیر آن جنس، حائل شود؛ یعنی اگر دو چیز یا

1- . سکّاکی، تهذیب اللّغی، ج15، ص447؛ جوهری، الصحاح، ج2، ص715؛ ابن فارس، مقاییس اللغی، ج6، ص161؛ همو، مجمل اللّغی، ص762؛ فیومی مقری، المصباح المنیر، ص672؛ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ص1209؛ زبیدی، تاج العروس، ج10، ص398.
2- . فراهیدی، کتاب العین، ج8، ص365.
3- . ابن فارس، مقاییس اللّغی، ج6، ص141.
4- . ابن فارس، مجمل اللّغی، ص762.
5- . سیدعلی اکبر قرشی، قاموس قرآن، ج7، ص247.