امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 299

که دلیل قطعی و نص صریح بر آن داشته باشیم، والاّ قابل اثبات نیست.(1) استعمال «ولی» در معانی متعدد، اعم از این است که به عنوان مشترک لفظی باشد یا مشترک معنوی و یا به عنوان حقیقت و مجاز؛ پس دیدگاه اوّل قابل اثبات نیست.

بنابراین، دو دیدگاه باقی می ماند: مشترک معنوی و حقیقت و مجاز. طبق این دو دیدگاه باید لفظ «ولی» برای یک معنی وضع شده باشد تا معانی دیگر، مصادیق آن معنی و یا مناسب با آن باشد.

در معنای مذکور، چنان که اشاره شد، اقوالی وجود دارد:

1. تنها معنای اصلی «ولی»، قرار گرفتن چیزی کنار چیز دیگر است به نحوی که هیچ گونه فاصله ای در کار نباشد.(2)

2. تنها معنایی که «ولی» برای آن وضع شده، «لیاقت و سزاواری» (اولی و اجدر) است.(3)

3. معنای اصلی «ولی» از مصدر «ولایت»، «تسلّط، قدرت و تصرّف در امور» است.(4)

4. تنها معنی و موضوع له حقیقی «ولی»، قرب مخصوصی است که موجب نوع خاصی از تصرّف و مالکیت و تدبیر می شود.(5)

نتیجه ای که از این بحث به دست می آید، این است که واژه «ولی» اگر بدون قرینه استعمال شود، باید به یکی از چهار معنای مزبور حمل شود. در بحثهای بعد بررسی می شود که این معانی چه ارتباطی با امامت و ولایت دارد؛ آیا دال بر امامت است یا نه؟ اگر دلالت می کند، کیفیت دلالت، چگونه است؟ بالمطابقه است یا بالالتزام؟

1- . ر.ک: پایان همین مقاله، «یادداشتهای بخش بررسی معانی کلمات»، مورد «ج».
2- . راغب اصفهانی، المفردات، ص533.
3- . ابن بطریق، العمدی، ص114.
4- . محمدحسن مظفر، دلائل الصدق، ج2، ص74.
5- . علامه طباطبایی، المیزان، ج6، ص12.