امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 302

بلکه اصلاً مربوط به امامت نیست.(1)

2. مراد آیه، ابوبکر است؛ بنابراین، اگر آیه دال بر امامت باشد، امامت ابوبکر را اثبات می کند.(2)

3. مراد آیه، علی علیه السلام است و امامت بلافصل او را اثبات می کند و از ادلّه روشن بر این مطلب است.(3)

1. ادلّه دیدگاه اول

برای اثبات دیدگاه اول، سه دلیل ذکر شده است:

دلیل اول: آیه مذکور در حق اقوامی نازل شده است که در صلات و رکوع بوده اند. مراد از «وهم راکعون» این نیست که آنها در حال رکوع، زکات داده اند، بلکه مراد این است که آنها صفت راکع هم دارند؛(4) یعنی مراد از مؤمنان، کسانی اند که دارای صفات زیرند: 1. برپا داشتن نماز؛ 2. ادای زکات؛ 3. راکع بودن.

دلیل مذکور، از جهات مختلفی مخدوش است؛ زیرا اوّلاً، آیه مورد بحث، عقلاً قابل تعمیم نیست؛ چون اگر آن را بر عموم حمل کنیم، لازم می آید که ولی و مولی علیه، مضاف و مضاف الیه واحد باشند؛ یعنی همه مؤمنان، هم ولی باشند و هم مولی و هم مضاف و هم مضاف الیه، و این معقول نیست.

توضیح این که وقتی خداوند فرمود: «ولیّکم اللّه»، به جمیع مؤمنان خطاب فرمود و از جمله مؤمنان، پیامبر صلی الله علیه و آله است. وقتی که فرمود: «ورسوله»، پیامبر صلی الله علیه و آله از خطاب مذکور خارج شد؛ چون ولایت پیامبر صلی الله علیه و آله به مؤمنان اضافه شده است؛ پس ولی، پیامبر صلی الله علیه و آله و متولی علیه، مؤمنانند. امّا وقتی که فرمود: «الّذین آمنوا»، باید مخاطبان به خطاب «ولیّکم» غیر از کسی باشد که دارای ولایت است؛ همان طور که بعد از

1- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج12، ص25.
2- . همان، ص26.
3- . شیخ طوسی، التبیان، ج3، ص559.
4- . شیخ طوسی، تلخیص الشافی، ج2، ص23 به نقل از ابوعلی جبّائی.