امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 310

تا این جا معلوم شد که آیه مذکور، دال بر امامت و خلافت بلافصل علی علیه السلام است. حال ببینیم که آیا این دلیل، قابل مناقشه است یا نه؟

گفتار سوم: نقد و بررسی اشکالات و شبهات بر قول مختار

اشاره

اشکال اوّل: آیه مذکور، در صورتی دال بر امامت و خلافت است که «ولی» در این جا به معنای «سرپرست و تصرّف در امور» باشد، و لکن چنین نیست، بلکه «ولی» در این آیه به معنای «یاور» و یا «دوستدار» است؛ زیرا لفظ «ولی» لفظ مشترکی است که به متصرف، یاور، دوستدار و شخصی که بیش از دیگران حق تصرف دارد؛ مثل ولی زن و ولی کودک اطلاق می شود و هر گاه لفظ مشترکی در میان چند معنی واقع شود، باید قرینه ای باشد تا به معنای خاص گرفته شود. در این جا نیز همین حکم، صادق است و قراینی در این آیه به چشم می خورد و حاکی از آن است که لفظ «ولی» به معنای ناصر و یاری دهنده است. آن قراین، قسمت اوّل آیه و قسمت بعدی آن است؛ زیرا در قسمت اوّل می فرماید: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الْیَهُودَ وَالنَّصَارَی أَوْلِیَاء بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ﴾(1) در این آیه، لفظ «اولیاء» به معنای «یاوران» است، نه «شایسته» در تصرف.

در قسمت بعدی می فرماید: ﴿وَمَن یَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ﴾.(2) در این قسمت از آیه نیز «تولّی» به معنای محبّت و یاری به کار رفته است؛ بنابراین، لفظ «ولی» در آیه مورد بحث که در میان این دو قسمت قرار گرفته است، باید به معنای «یاری» باشد تا تمام قسمتهای این جملات با یکدیگر هماهنگ و سازگار باشد.(3)

1- . مائده/ 51.
2- . مائده/ 56.
3- . فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج12، ص27؛ جرجانی، شرح المواقف، ج8، ص360؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ج5، ص270؛ فضل بن روزبهان، ابطال الباطل، طبق نقل دلائل الصدق، ج2، ص74.