امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 33

1. امامت و امام

واژه امام از ریشه «ام م» مهموز الفاء و مضاعف است و در لغت، به معانی زیر آمده است:

الف. آنچه مورد اقتدا و تبعیّت قرار گیرد؛ طریحی گوید: امام به کسر الف، بر وزن فعال به معنای کسی است که مورد پیروی است: مؤلف معانی الاخبار نیز در توضیح وجه تسمیه امام گوید: امام را امام نامیدند، به دلیل این که او پیشرو و مردم، پیرواند.(1)

ب. مقدّم(2)

ج. قیّم و سرپرست

د. طریق و راه(3)

ه . ناحیه(4)

در خصوص سه معنای نخست (الف، ب و ج) که بی ارتباط با هم نیستند، گفته شده است که مفاد لغوی واژه، مطلق است و شامل هر فردی می شود که نسبت به عده ای، مقدم، مقتدا و سرپرست است؛ چه او مستحق چنین تقدم و رهبری ای باشد یا نه.(5)

ابن منظور در لسان العرب معتقد است که أَمام (جلو و مقدم) با اِمام (پیشوا) هم ریشه است هر دو از ریشه «أمَّ یؤمّ» به معنای قصد کردن و پیشی گرفتن است.(6)

واژه امام در قرآن در غالب معانی لغوی آن به کار رفته است. تفلیسی در وجوه

1- . فخرالدین الطریحی، مجمع البحرین، ج6، ص10؛ محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص96.
2- . ابوالفضل محمد بن منظور، لسان العرب، ج12، ص24 و 25.
3- . طریحی، مجمع البحرین: «یقال للطریق إمام لأنه یؤمّ أن یقصد لیتبع»، ج6، ص10.
4- . میرزا رفیعا نائینی، شجری الهیّه، نسخه خطی، شماره 159، موقوفه علی اصغر حکمت، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
5- . قاضی عبدالجبار بن احمد معتزلی همدانی، شرح الاصول الخمسه، ص509.
6- . ابن منظور، لسان العرب، ج12، ص26.