امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 330

امامت است.

ماجرای تاریخی امامت پس از رحلت رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله از چند حیث، قابل مطالعه و بررسی است که از جمله آنهاست: توصیف دقیق آنچه به وقوع پیوست، نقد ماجرا در ترازوی ادله عقلانی و وحیانی و تبیین جامعه شناختی و... روان شناختی آنچه گذشت و نشان دادن علل و عوامل تحقق آن ماجرا.

مطالعه اوّل، محتاج ابزارها و اسناد تاریخی است و مطالعه دوم، نیازمند تحلیل و نقد کلامی و تفسیری است و در مقام سوم، به نظریه های جامعه شناختی و مردم شناختی نیازمند هستیم.

مواجهه سران قبیله ها و کسانی که خود را اهل حل و عقد می انگاشتند، با امر امامت، در سه دوره پس از رحلت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله قابل بررسی است: دوره خلافت خلیفه اول، دوره خلافت دومین خلیفه و روزگار خلیفه سوم.

جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله از ابتدا در مسیری خاص قرار گرفت که تا دوران خلافت خلیفه سوم، در همان مسیر ادامه یافت. منتهی در این دوره ها خلافت به گونه های متفاوت شکل گرفت؛ خلیفه اوّل با اجماع اهل حل وعقد انتخاب شد و خلافت خلیفه دوم، کاملاً انتصابی صورت گرفت؛ یعنی خلیفه اوّل، عمر بن خطاب را به خلافت منصوب کرد. در دوره آخرین خلیفه (عثمان بن عفان)، انتخاب خلیفه با شورا و با کیفیت خاصی انجام شد.

ما در این نوشتار به بررسی اجمالی چگونگی به خلافت رسیدن خلیفه اوّل در سقیفه و انتصاب خلیفه دوم و تحلیلی هرچند اجمالی از چگونگی به خلافت رسیدن خلیفه سوم در شورای پیشنهادی عمر بن خطاب می پردازیم.

موضع امیرالمؤمنین علیه السلام در خصوص هر سه دوره از ماجرای خلافت، یکی از مهمترین مباحث این مقاله است. در خصوص خلیفه سوم، به بحث از علت پیشنهاد شورا از جانب عمر، ترکیب اعضای شورا و شرایط خاصی که بر شورا حاکم بود و موضع گیری امام علی علیه السلام درباره اصل شورا و نیز انتخاب خلیفه سوم و سرانجام، علّت