- سخن ناشر 1
- مقدمه 3
- اشاره 7
- درآمد روش شناختی بر امامت پژوهی 7
- گفتار اول: پیشینه امامت پژوهی نزد شیعه (گزارش اجمالی) 8
- گفتار دوم: روی آوردهای متنوع در امامت پژوهی 12
- 2. روی آورد تحلیلی - کلامی 12
- 1. روی آورد فقهی 12
- اشاره 12
- 3. روی آورد عرفانی 14
- 4. روی آورد تفسیری - روایی 15
- 5. روی آورد تاریخی 16
- 6. روی آورد میان رشته ای 17
- گفتار سوم: اهمیت روش شناختی امامت در اندیشه دینی 17
- گفتار چهارم: نگاهی به مجموعه حاضر 20
- بخش اوّل: روی آورد تحلیلی - کلامی 21
- اشاره 21
- فصل اول: چیستی و حقیقت امامت 22
- اشاره 22
- گفتار اول: اهمیت بحث از تعریف امامت 23
- گفتار دوم: گزارش تاریخی تعاریف امامت 28
- اشاره 32
- گفتار سوم: شرح اللفظ امامت و واژه های وابسته 32
- 1. امامت و امام 33
- 2. نبی 34
- 3. ولایت، ولی 35
- اشاره 36
- گفتار چهارم: تعریف امام و امامت 36
- 1. مؤلفه های حقیقت امامت 37
- 2. تمایز امام از غیر آن 40
- گفتار پنجم: تفاوت شیعه و سنّی در تعریف امامت 41
- گفتار ششم: مراتب امامت 46
- گفتار هفتم: نسبت بین نبوت و امامت 48
- مقدمه 52
- فصل دوم: منزلت امامت نزد متکلمان امامیه، معتزله و اشاعره 52
- گفتار اول: دیدگاه اشاعره و معتزله نسبت به منزلت امامت 56
- اشاره 56
- 1. وظایف امام 57
- 2. شرایط و ویژگیهای امام 59
- 3. فرایند تعیّن امامتِ امام 64
- 1. امامت، یکی از اصول دین 71
- گفتار دوم: اهمیت مقام امامت در مکتب امامیه 71
- 2. امامت، یک منصب الهی و فراتر از گزینش 72
- اشاره 73
- 3. امامت، آخرین مرحله سیر تکاملی انسان 73
- امام کیست؟ 73
- 4. امامت، یگانه راه خدا 79
- 6. امام، واسطه فیض 80
- 5. شناخت امام، اساس خداشناسی 80
- اشاره 82
- 7. جهان هستی، وابسته به وجود امام 82
- ادلّه نقلی 83
- 8. امام، قطب امت 86
- 9. اطاعت امام، در ردیف اطاعت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله 88
- 10. تجلّی توحید در نظام امامت 90
- 11. وجود امام، عامل بقای اسلام 91
- 12. امامت، نظام امت 93
- 13. عدم شناخت امام، موجب گمراهی 95
- 14. امام، تنها عامل ولایت و تربیت معنوی 95
- فصل سوم: جایگاه معرفتی امامت در اندیشه دینی 98
- مقدمه 98
- اشاره 99
- گفتار اول: تمایز دین و مذهب 99
- 1. مفهوم شناسی «دین» 99
- گفتار دوم: تمایز اصل و فرع 101
- 2. مفهوم شناسی «مذهب» 101
- اشاره 103
- گفتار سوم: فرع انگاری امامت 103
- نقد اندیشه فرع انگاری امامت 104
- گفتار چهارم: امامت، به مثابه یک اصل دینی 105
- اشاره 105
- اشاره 106
- ادلّه دیدگاه دوم 106
- الف. آیات 107
- ب. روایات 110
- ج. اجماع و نقد آن 117
- د. ضرورت امامت و نقد آن 119
- گفتار پنجم: امامت، به منزله اصل در مذهب 120
- اشاره 120
- 1. اسلام واقعی و ظاهری 120
- 3. اصول دین و اصول مذهب 121
- 2. اصول اسلام و اصول ایمان 121
- فصل چهارم: اثبات ضرورت امامت 125
- مقدمه 125
- اشاره 127
- اشاره 127
- 1. اجماع 127
- گفتار اول: اشاعره و ضرورت امامت 127
- نقد دلیل اجماع 128
- 2. نصب امام، مقدمه واجبات مطلق 132
- 3. دلیل غزالی 133
- 4. برهان ماوردی 134
- 5. دلیل امام فخر رازی 135
- 6. حدیث «من ماتَ و لم یعرف إمام زمانه، ماتَ میتی جاهلیی» 136
- گفتار دوم: معتزله و ضرورت امامت 138
- گفتار سوم: امامیه و ضرورت امامت 139
- اشاره 139
- 1. قاعده لطف 140
- 2. قاعده امکان اشرف 144
- 3. نیاز شرع به حافظ 146
- 4. واسطه فیض 147
- 5 - 6. هدایت عمومی و اتمام حجّت 148
- 7. نیاز شرع به مفسّر 150
- چکیده 152
- فصل پنجم: اوصاف و ویژگیهای شخصیتی امام 154
- مقدمه 154
- گفتار اول: اوصاف امام از نظر اشاعره و معتزله 156
- الف. تحلیل مفهوم عصمت 157
- اشاره 157
- گفتار دوم: اوصاف امام از نظر شیعه 157
- 1. عصمت 157
- ب. فرق عدالت و عصمت 159
- ج. منکران عصمت و ادله آنها 159
- د. دلایل عقلی عصمت 160
- ه. دلایل نقلی عصمت امام 162
- و. عصمت و اختیار 166
- الف. ملاک افضلیت 168
- اشاره 168
- 2. افضلیت 168
- ب. وجوه تقدیم مفضول 169
- ج. ادله تقدیم افضل 170
- 3. علم 172
- اشاره 172
- 5. ایمان 174
- اشاره 174
- 4. معجزه 174
- علم به کلیه امور 174
- ب. زهد 175
- الف. عبادت 175
- 6. شجاعت 176
- بخش دوم: روی آورد تفسیری - روایی 178
- اشاره 178
- گفتار اول: پیشینه بحث 179
- فصل اول: ولایت در آینه وحی 179
- پیشگفتار 179
- گفتار دوم: طرح مسأله 180
- گفتار سوم: اهمیت ولایت 182
- گفتار چهارم: واژه «ولایت» و ساختار معنایی آن در لغت 183
- اشاره 195
- گفتار پنجم: ساختار مفهومی «ولایت» در قرآن 195
- 1. اهمیت «ولایت» در قرآن 196
- 2. واژه «ولی» و «تولّی» در قرآن 200
- الف. تفاوت «وَلایت» و «وِلایت» 202
- اشاره 202
- 3. «ولایت» در قرآن 202
- ب. فرق «ولایت» و «نصرت» 203
- ج. آیات متضمن واژه «ولایت» 203
- د. «ولی» در قرآن 208
- ه. مفهوم قرآنی «ولی» 211
- و. حقیقت «ولی» 215
- 4. اولیاء در قرآن 217
- 5. «وال» در قرآن 219
- 6. «اولی» در قرآن 220
- 7. «مولی» در قرآن 221
- 8. «تولیه» و «تولّی» 222
- گفتار ششم: هستی «ولایت» 224
- گفتار هفتم: اقسام «ولایت» 225
- اشاره 226
- گفتار هشتم: «ولایت» در قرآن 226
- اشاره 226
- 1. ولایت منفی 226
- الف. سرّ نهی مؤمنان از پذیرش ولایت کفار 228
- ب. ملاک روابط مؤمن با کافر 229
- اشاره 232
- الف. انحصار ولایت 232
- 2. ولایت مثبت 232
- ب. اقسام ولایت خداوند 241
- ج. ولایت پیامبران و اولیا 243
- د. اقسام ولایت مثبت 245
- ه . ولایت امامت 256
- اشاره 259
- دلایل نظر اوّل 259
- دلایل نظر دوم 261
- اشاره 263
- انفکاک امام از پیامبر به بیان دیگر 264
- اشاره 268
- اول: مراد از امام در آیه ﴿یَوْمَ نَدْعُو کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾ 270
- دوم: ولوا الامر چه کسانی هستند؟ 275
- اشاره 281
- اول: امامت، عهد الهی 286
- دوم: آیا فاسق می تواند امام باشد؟ 287
- سوم: برائت امام از ظلم، ظاهرا و باطنا 288
- فصل دوم: امامت خاصه در قرآن 291
- مقدمه 291
- 1. «إنّما» 292
- اشاره 292
- گفتار اول: بررسی معانی کلمات 292
- 2. «ولی» 295
- 3. «زکای» 300
- 4. «رکوع» 301
- گفتار دوم: دیدگاههای مفسّران و بررسی ادلّه آنان 301
- اشاره 301
- 1. ادلّه دیدگاه اول 302
- 2. دلیل دیدگاه دوم 305
- 3. ادلّه دیدگاه سوم 306
- اشاره 310
- گفتار سوم: نقد و بررسی اشکالات و شبهات بر قول مختار 310
- 1. یادداشتهای بخش «بررسی معانی کلمات» 322
- 2. یادداشتهای بخش «دیدگاههای مفسران و ادلّه آنان» 324
- بخش سوم: روی آورد تاریخی 328
- اشاره 328
- گفتار اول: امامت در دوران خلیفه اوّل 329
- فصل اول: امامت در دوران خلفا 329
- اشاره 329
- 1. در سقیفه چه گذشت؟ 331
- اشاره 334
- 2. نقد عملکرد سقیفه در ترازوی ملاک گزینش امام 334
- الف. امامت گزینشی 335
- ب. امامت انتصابی 336
- 3. خاستگاه نظریّه انتخاب خلیفه به شیوه اجماع ارباب حل و عقد 337
- ج. امامت به اجباری! 337
- 4. دلایل ابوبکر در استحقاق قریش برای خلافت 340
- 5. موضع امام علی علیه السلام در انتخاب ابوبکر 342
- گفتار دوم: امامت در دوران خلیفه دوم 343
- اشاره 343
- 1. چرا ابوبکر، عمر بن خطّاب را انتخاب کرد؟ 345
- 2. اجتهاد خلیفه اوّل در امر خلافت پس از خود 348
- 4. بدعت عمر در دین 350
- 3. عمر و مخالفتش با احکام دین 350
- الف. مرجعیت تمام صحابه 351
- 5. پیامدهای افراط صحابه در امر اجتهاد 351
- ب. عدالت تمام صحابه 351
- اشاره 351
- ج. منع کتابت حدیث نبوی صلی الله علیه و آله 352
- گفتار سوم: امامت در دوران خلیفه سوم 354
- د. اشاعه احادیث جعلی 354
- اشاره 354
- اشاره 358
- 1. چرا عمر در انتخاب خلیفه سوم، روش شورایی را برگزید؟ 358
- اشاره 360
- 2. وضعیّت جامعه اسلامی در دوران خلافت عثمان 360
- موضع امام علی علیه السلام در انتخاب عثمان 360
- الف. شیوه توزیع و مصرف بیت المال از جانب دستگاه خلافت 361
- ب. اجتهادهای نوین عثمان در دوران خلافتش 362
- ج. رواج فساد در میان کارگزاران حکومت 364
- ه. طرد اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و بی مهری و ظلم نسبت به آنان 366
- د. ادامه داستان سرایی در زمان خلیفه سوم 366
- 3. علت محاصره خانه عثمان و چگونگی کشته شدنش 367
- مقدمه 370
- فصل دوم: دوران زمامداری امام علی علیه السلام 370
- اشاره 371
- 1. دلایل شورش مردم علیه عثمان 371
- گفتار اول: چگونگی به خلافت رسیدن امام علی علیه السلام 371
- 2. عوامل مؤثر در به حکومت رسیدن امام علی علیه السلام 373
- 3. شکوه بازگشت ولایت علوی 374
- 4. انتخاب واحد با انگیزه های گونه گون 378
- 5. موضع امام علیه السلام در قبال پیشنهاد بیعت 379
- 6. شائبه کودتا 381
- 7. چرا امام علیه السلام خلافت را پذیرفت؟ 381
- 8. بیعت با امام علیه السلام باشکوهترین واقعه بعد از غدیر 383
- 1. بُعد اقتصادی 385
- گفتار دوم: وضعیت جامعه اسلامی در آغاز زمامداری امام علی علیه السلام 385
- اشاره 385
- 2. بُعد سیاسی 385
- گفتار سوم: اقدامهای امام علیه السلام در دوران زمامداری 386
- اشاره 386
- 3. بُعد فرهنگی 386
- 1. بُعد اجتماعی و سیاسی 387
- اشاره 387
- الف. ترسیمی نوین از حکومت (فلسفه سیاسی امام علی علیه السلام ) 388
- ب. حاکم در حکومت ایده آل امام علی علیه السلام 388
- ج. نقش قانون مداری در سعادت انسانها 389
- د. نقش مردم در سلامت جامعه 390
- 2. بُعد فرهنگی 393
- شاخصهای سیاست اقتصادی امام علی علیه السلام 399
- 3. بُعد اقتصادی 399
- اشاره 399
- اشاره 404
- گفتار چهارم: دلایل عدم تداوم حکومت امام علی علیه السلام 404
- 1. رویارویی با اصحاب جمل (جبهه ناکثین) 408
- 2. رویارویی با معاویه (جبهه قاسطین) 415
- اشاره 415
- الف. موضع امام علیه السلام در مقابل معاویه 416
- ب. آنگاه که باطل محض برای حق مطلق سرنوشت تعیین می کند 422
- 3. رویارویی با خوارج (جبهه مارقین) 423
- اشاره 423
- الف. علّت پیدایش خوارج 426
- ب. اصول عقاید خوارج 427
- گفتار پنجم: پیام وداع 428
- کتاب نامه 432
اعتراض مردم علیه خلیفه سوم و چگونگی قتل خلیفه می پردازیم.
1. در سقیفه چه گذشت؟
رسول خدا صلی الله علیه و آله در آن بیماری که از دنیا رفت، به دست خویش، پرچم فرماندهی سپاهی را برای شرکت در جنگ، به دست اسامی بن زید فرزند آزاد کرده خود که جوانی نورس بود، داد و وی را به فرماندهی لشکری از مهاجر و انصار که میانشان ابوبکر و عمر و ابوعبیده جراح و سعد بن ابی وقاص دیده می شدند، گمارد و اسامه هم در جرف اردو زد.(1)
چون رسول خدا صلی الله علیه و آله از خرده گیری آنان در فرماندهی اسامه باخبر شد، به خشم آمد و بر فراز منبر، بر شایستگی اسامه در چنین سمتی صحّه گذاشت و خرده گیران هم به اردوگاه بازگشتند. بعد از این واقعه بود که بیماری پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله شدّت یافت. اسامه به خدمتش رسید و او را وداع گفت و حضرتش نیز فرمان حرکت ایشان را صادر فرمود و بر آن تأکید کرد. امّا همین که در روز دوشنبه آماده حرکت شدند، به آنها خبر رسید که پیغمبر صلی الله علیه و آله در حال احتضار است. این بود که به مدینه بازگشتند و در خانه پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله گرداگرد بسترش جمع شدند. در این جا بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کاغذی حاضر کنید تا دستوری بنویسم که بعد از من به گمراهی نیفتید.(2)
امّا عمر در میان آن جمع گفت: درد بر رسول خدا صلی الله علیه و آله چیره شده است. شما کتاب خدا را که دارید، همان کتاب خدا ما را کافی است! و چون سر و صدا و اعتراض و درشت گویی به یکدیگر بالا گرفت، پیغمبر خطاب به آنها فرمود: از
1- . طبری، تاریخ الرسل و الملوک تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج4، ص1311؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج2، ص318.
2- . «عن ابن عبّاس قال: لمّا اشتدّ بالنبی وجعه قال: ائتونی بکتاب أکتب لکم کتابا لاتضلّوا بعده. قال عمر: إنّ النبی صلی الله علیه و آله غلبه الوجع، و عندنا کتاب اللّه حسبنا. فاختلفوا، و کثر اللغط. قال صلی الله علیه و آله: قوموا عنّی و لاینبغی عندی التنازع.» بخاری، صحیح، ج1، باب کتابی العلم، ص45.