امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 335

استمرار نبوت دور افتادند و طریق «انتخاب امام» را به جای «انتصاب وحیانی» پیشه کردند، از ملاک واحدی تبعیت می کنند و یا آن که ملاکهای متعدد و حتی متخالف به میان می آید و همان گونه که ماجرای غم انگیز خلافت در سده های اولیه نشان می دهد، نظریه پردازی دانشمندان اهل سنت در ارائه ملاک گزینش امام، تابع مصادیقی است که به هر نحوی بر مسند خلافت تکیه می زنند؟

تحلیل این مطلب، محتاج گزارش و نقد اجمالی آرای دانشمندان اهل سنت در باب گزینش امام است. اگرچه در مقاله «منزلت امامت نزد امامیه، معتزله و اشاعره» به این آرا اشاره شده است، و لکن به اختصار به اهم آنها اشاره می کنیم:

کسانی چون ماوردی و ابویعلی گفته اند: امامت بر امت، به دو صورت حاصل می شود: یکی از راه گزینش صاحب نظران و معتمدان امت، و دیگر از راه انتصاب به وسیله امام پیشین.

الف. امامت گزینشی

در گزینش امام به وسیله ارباب حل و عقد و صاحب نظران و معتمدان، دانشمندان در تعداد آنها برای انتخاب امام، اتفاق نظر ندارند. گروهی را عقیده بر این است که امامت، جز با حضور و موافقت همه ارباب حل و عقد از هر شهر و دیاری، صورت نمی گیرد، تا رضایت بر فرمانروایی امام، عمومی شود و امامتش را همگان گردن نهند.

چنین عقیده ای با خلافت ابوبکر نمی سازد؛ زیرا در گزینش او به خلافت، تنها کسانی که در سقیفه حضور داشتند، شرکت کردند و در بیعت با او، منتظر نشدند تا دیگران هم بیایند و نظر خودشان را اعلام کنند.

گروهی دیگر می گویند: کمترین تعدادی که می توانند در گزینش امام دخالت داشته باشند، پنج نفر از معتمدان و صاحب نظران است که با رضایت و موافقت آنها، یک نفر به امامت امت انتخاب می شود و یا این که چهار نفر از ایشان به اتفاق آرا،