امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 34

القرآن، بر آن است که «امام» در قرآن بر پنج وجه و معنی به کار رفته است:

وجه نخستین امام به معنای پیش رو است؛ چنان که خدای متعال در سوره بقره آیه 124 فرموده است ﴿إِنِّی جَاعِلُک لِلنَّاسِ إِمَاماً﴾ و نیز در سوره فرقان، آیه 74 فرموده است: ﴿وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَاماً﴾؛ یعنی قائدا فی الخیر.

وجه دوم به معنای «نامه» است؛ چنان که در سوره بنی اسرائیل، آیه 71 فرموده است: ﴿یَوْمَ نَدْعُو کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾؛ یعنی بکتابهم الذی عملوا فی الدنیا.

وجه سوم به معنای «لوح محفوظ» است؛ چنان که در سوره یس، آیه 12 فرموده است: ﴿وَکُلَّ شَیْءٍ أحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ﴾؛ یعنی فی اللوح المحفوظ.

وجه چهارم به معنای «توریه» است چنان که در سوره هود، آیه 17 فرموده است: ﴿وَمِن قَبْلِهِ کِتَابُ مُوسَی إَمَاماً﴾؛ یعنی التوریی، و در سوره احقاف، آیه 13 فرمود: ﴿وَمِن قَبْلِهِ کِتَابُ مُوسَی إَمَاماً﴾؛ یعنی التوریه.

وجه پنجم به معنای راه روشن و پیداست؛ چنان که در سوره حجر آیه 79 فرمود: ﴿وَإِنَّهُمَا لَبِإِمَامٍ مُّبِینٍ﴾؛ یعنی الطریق الواضح(1)

غالبا معنای امام نزد عرب، امری است که مورد تبعیت باشد؛ چه انسان باشد که کردار و گفتارش، مورد تبعیّت است و چه کتاب باشد (مانند آئین نامه) و چه محقّ باشد یا مبطل.(2)

2. نبی

بحث از نسبت بین نبی و امام، از مباحث مهم در امامت است که در مبحث تحلیل مفهومی امام، به آن خواهیم پرداخت. در این جا یادآور می شویم که نبی در لغت به چهار معنی آمده است: خبیر، مخبر، طریق واضح، رفیع المنزلی، که در دو معنای اخیر، با معنای لغوی واژه امام، مشترک است.