امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 348

سپس معاویه ادامه می دهد: تو با کسی درافتاده ای که پدرت جایگاهش را آماده کرده و برای ملک او بالش و تکیه گاه نهاده است».(1)

2. اجتهاد خلیفه اوّل در امر خلافت پس از خود

اگرچه پیروان مکتب خلفا بر اساس اخباری، خلیفه اوّل را منصوب از جانب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله قلمداد می کنند، امّا در همان حال، کسانی نیز (از جمله خلیفه اوّل و دوم) بر این نظر بودند که پیامبر صلی الله علیه و آله کسی را بعد از خود انتخاب نکرد و در واقع، کار را به مردم محوّل فرمود؛ چنان که گاه احادیثی را از نبی مکرّم اسلام صلی الله علیه و آله در این باره نقل می کنند و از آن جمله، روایتی از حذیفه است که پیامبر صلی الله علیه و آله در آن می فرماید: «اگر من خلیفه ای بر شما بگمارم، شما از خلیفه من سرپیچی خواهید کرد که نتیجه اش نزول عذاب بر شما خواهد بود (پس کسی را نمی گمارم)».(2)

همچنین در مروج الذهب آمده است:

عبداللّه بن عمر، هنگام مرگ پدر، نزد او رفت و گفت: «ای امیر مؤمنان! یکی را به جانشینی خود بر امت محمّد صلی الله علیه و آله برگمار که اگر چوپان شتران یا گوسفندان تو بیاید و شتر و گوسفند را بی چوپان رها کرده باشد، ملامتش می کنی و می گویی: چرا امانتی را که پیش تو بود، بی سرپرست رها کردی؟ چه رسد ای امیرالمؤمنین به امت محمّد صلی الله علیه و آله. پس یکی را به جانشینی خود تعیین کن!» گفت: «اگر جانشین تعیین کنم، ابوبکر هم جانشین تعیین کرد و اگر نکنم، پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله نیز نکرد». و عبداللّه چون این سخن بشنید، از او مأیوس شد.(3)

چنان که ملاحظه شد، عمر بن خطاب، در این جا صریحا می گوید که پیامبر صلی الله علیه و آله کسی را بعد از خود نگماشت، پس من هم نمی گمارم و اگر گماشتم، از آن جهت بوده که خلیفه اوّل گماشته بود! بنابراین، نظر این مکتب درباره انتخاب خلیفه از

1- . مسعودی، مروج الذهب، ج3، ص11-12؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج3، ص190.
2- . سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص8.
3- . مسعودی، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج1، ص677.