امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 349

جانب پیامبر صلی الله علیه و آله منفی است. امّا سؤال این جاست که اگر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله خلیفه بعد از خود را انتخاب نفرمود و به مردم محوّل فرمود تا خود تصمیم بگیرند، چگونه زمانی که ابوبکر، عمر بن خطّاب را انتخاب کرد، او اعتراض نکرد که انتخاب، سنّت پیامبر نیست و به آسانی پذیرفت، آیا این چیزی غیر از تحقّق آن قراری است که معاویه از آن سخن گفته است؟

اگر برای پاسخ به سؤال مذکور، به مکتب خلفا مراجعه کنیم، قطعا تنها یک جواب برای این سؤال دارند و آن این که ابوبکر بر اساس اجتهاد به رأی، عمر را انتخاب کرد. از این رو، عمر نیازی به مخالفت با اقدام ابوبکر نمی بیند.

دینوری در گزارش انتخاب عمر بن خطّاب، همین مطلب را از ابوبکر، چنین ذکر کرده است:

سوگند به خدایی که جز او خدایی نیست، من از جانب خودم از هیچ خیرخواهی نسبت به شما کوتاهی نکردم. پس (ابوبکر) گریست و مردم هم گریستند و به او گفتند: ای خلیفه رسول خدا! تو از ما برتر و داناتری، پس از جانب ما انتخاب کن. ابوبکر گفت: من به زودی رأیم را بر شما بیان و اعمال خواهم کرد و بهترینتان را برای شما انتخاب خواهم کرد، ان شاء اللّه.(1)

اگرچه ابوبکر، اجتهاد به رأی را به معنای متداول دوره های بعد از تاریخ اسلام به کار نبرد و آن زمان، به جای عبارت اجتهاد به رأی، لفظ تأویل به کار می رفت، امّا عملاً چیزی غیر از همان اجتهاد به رأی نبود. بنابراین، خلیفه اوّل نیز همانند انتخاب خود به خلافت، در انتخاب عمر، هیچ نیازی به سنّت پیامبر نمی بیند و به دنبال توصیه ای از آن حضرت صلی الله علیه و آله نیست و اجتهاد به رأی خود را کافی می داند؛ یعنی توصیه های پیامبر صلی الله علیه و آله در صورتی واجب الاطاعی است که از جانب وحی باشد، والاّ هر توصیه دیگر پیامبر صلی الله علیه و آله اجتهادی است مانند اجتهاد سایر مجتهدان و توصیه های پیامبر صلی الله علیه و آله که مبتنی بر وحی باشد، قطعا منحصر در آیات قرآنی است.