امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 351

5. پیامدهای افراط صحابه در امر اجتهاد

اشاره

افراط ورزی صحابه در امر اجتهاد، پیامدهای نامطلوبی به دنبال داشت و موجب انحرافات و تغییر جهتهای اساسی در دین و مردم مسلمان شد که در ذیل به پاره ای از آنها می پردازیم:

الف. مرجعیت تمام صحابه

اولین پیامد اجتهاد صحابه، قائل شدن به مرجعیّت برای تمام صحابه می باشد. آنان برای اثبات این نظر؛ به حدیثی از پیامبر متمسّک شدند که آن حضرت فرمود: «همه اصحاب من مانند ستارگانند؛ به هر کدام اقتدا کنید، هدایت می شوید». و در روایت دیگری آمده است: «به گفته هر کدام عمل کنید، هدایت می شوید».(1)

این نظریه، خود بیانگر نظریه تصویب نیز می باشد. آنگاه که همه صحابه، مجتهد و دارای شأن مرجعیت باشند، قطعا از حیث نظری باید به عقیده ای گرایش داشت که با این دیدگاهها سازگاری داشته باشد و بر این اساس، باید همه نظرات و اعمال این مراجع نیز مورد قبول حق تعالی و از احکام حقّه الهی باشد.

ب. عدالت تمام صحابه

اشاره

از دیگر پیامدهای اجتهاد تمام صحابه، عدالت تمام آنان است. آنگاه که صحابه حاکم، در اجتهاد به رأی و تأویلشان، طریق افراط را در پیش گرفتند و خود را مجاز دانستند که حتّی در مواردی با نصوص مسلّم اسلامی مخالفت کنند؛ باید توجیهی برای این اعمالشان داشته باشند. بنابراین، برای توجیه اعمال و نظرات مخالف با نصوص اسلامی، مسأله عدالت تمام صحابه مطرح شد.

ریشه های سیاسی پیدایی نظریه عدالت تمام صحابه

ابن عرفه، معروف به نفطویه، که از بزرگان محدثان است، می گوید: اکثر