امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 358

کنیم، متوجه می شویم که امام علیه السلام به رغم علم و معرفت بالایش و آگاهی بسیار وسیعی که نسبت به احکام الهی و سنّت نبوی دارد و نیز تقوا و ایمان کاملش، در این شرط عبدالرحمان که بر اساس احکام الهی و سنّت نبوی عمل نماید، می فرماید: به احکامی که بدانم از جانب خداست، در حد آگاهی و توانم عمل خواهم کرد. امّا عثمان به طور مطلق، متعهد می شود؛ آن هم تعهدی سخت که به همه آنچه عبدالرحمان شرط کرده بود، عمل کند.

این جا جای این سؤال هست که چرا امام علی علیه السلام به آن صورت مقیّد، شرط را می پذیرد؟ در جواب، می توان گفت که اوّلاً، تردیدی نیست که هر انسانی به میزان علم و آگاهی و توان خود می تواند عمل کند، که امام علی علیه السلام، نیز در قبول شرط، به این امر توجه کامل داشت و ثانیا، این احتمال داده می شود که چون علی علیه السلام می دانست عثمان همه شرایط را با تعهدی سخت (چنان که خود در پذیرش شرایط عبدالرحمان گفته است) خواهد پذیرفت، از این رو با آن قیود، قبول کرد تا اطرافیان بدانند که برای او نفس حکومت بر مردم، هدف نیست تا برای به دست آوردن آن، هر شرطی را با هر کیفیّتی بپذیرد و همچنین، برای کسانی که در مقابل علی علیه السلام همه شرایط را هرچند که یارای انجام آنها را نداشته باشند، با تعهدی سخت به خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله می پذیرند، نفس حکومت بر مردم، چقدر جذّاب و مورد نظر است. البته گذر زمان، میزان پایبندی او به تعهدات را نشان داد.

1. چرا عمر در انتخاب خلیفه سوم، روش شورایی را برگزید؟

اشاره

عمر در این باره می گوید: این که من مردم را به حال خودشان می گذارم، از آن جهت است که آن کس که بهتر از من بود، مردم را به حال خودشان رها کرد.(1) (که مرادش پیامبر صلی الله علیه و آله است.) مقصود عمر از این سخن، این است که از آن روی که پیامبر صلی الله علیه و آله مردم را در مورد خلیفه بعد از خود به حال خود واگذاشت، من نیز به سنّت