امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 361

مربوط به موضوعات یاد شده را مورد بررسی قرار می دهیم:

الف. شیوه توزیع و مصرف بیت المال از جانب دستگاه خلافت

یکی از مسائلی که بیانگر ماهیت حقیقی یک حکومت است، شیوه مصرف و توزیع بیت المال و اموال عمومی است. حکومت حق، اموال عمومی را در موارد مشروع مصرف می کند و شعارش در امر توزیع، عدالت است.

در دوران دو خلیفه پیشین، خصوصا خلیفه اوّل، تلاش بر آن بود که حتی الامکان اموال عمومی به طور صحیح مصرف شود، امّا در دوران خلیفه سوم، بخششها از بیت المال به نزدیکان و آشنایان، زیاد شد.

نقل شده است زمانی که مروان خانه اش را در مدینه ساخت، مردم را به مهمانی دعوت کرد و مسوَر در میان مدعوّین بود. مروان خطاب به مدعوّین گفت: به خدا قسم که من در این خانه ام چیزی از مال مسلمانان را انفاق نکرده ام؛ نه یک درهم و نه بیشتر از آن. مِسوَر به او گفت: چون غذایت را خورده ام، اگر ساکت بمانم، برایت بهتر است، اما تو با ما در آفریقا جنگیدی، در حالی که از نظر ثروت و مال و منال و خویشاوندان، در سطح بسیار پایینی بودی. ابن عفّان (عثمان) یک پنجم آفریقا را به تو بخشید و تو را عامل زکات قرار داد و تو اموال مسلمانان را گرفتی... .(1)

در مورد دیگر، عثمان همه آنچه از فی ء در فتح آفریقا و مغرب، به دست آورد، به عبداللّه بن ابی سرح بخشید که آن از طرابلس مغرب تا طنجه بود؛ بدون این که کسی در آن با او شریک باشد.(2)

در جای دیگر، عبداللّه بن اسید از عثمان بخششی خواست و عثمان چهارصد هزار درهم به وی داد! او حکم بن ابی العاص را که پیغمبر صلی الله علیه و آله تبعیدش کرده بود و ابوبکر و عمر هم حاضر نشدند او را برگردانند، به مدینه بازگردانید و صدهزار درهم