امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 369

قاتل عثمان و عامل آن، مشخص نیست. از جمله کسانی که در ماجرای قتل عثمان و تحریک به آن متهم شدند، شخص علی علیه السلام بود. خود آن حضرت در خطبه هایی از نهج البلاغه به این امر پرداخته است؛ از جمله، امام علیه السلام در خطبه 30، خود را از این اتهام بری ء می داند و یادآور یاری خود نسبت به شخص خلیفه می شود و در آخر نیز علت عصیان مردم علیه عثمان و کشته شدنش را بیان می کند.

اگر من به کشته شدن عثمان فرمان داده بودم، هرآینه قاتل به شمار می آمدم و اگر از قتل او نهی کرده بودم، یاور او محسوب می شدم. جز این که هر کس به یاری او برخاسته، نمی تواند بگوید من بهتر از کسی هستم که وی را فروگذاشته و یاری نکرده است و آن که او را یاری نکرده و فروگذاشته، نمی تواند بگوید کسی به یاری او برخاسته که از من بهتر است. من (اکنون) امر عثمان را برای شما بیان می کنم. او خودکامگی و استبداد را برگزید و در این راه، بد رفتار کرد. شما (در برابر اعمال او) بی تابی کردید و کم حوصلگی به خرج دادید، شما نیز در این کارتان بد کردید و خداوند درباره آن مرد خودکامه و درباره شما با آن گونه بی تابی، حکمی دارد که وقوع خواهد یافت.(1)

بنابراین، به اعتقاد امام علیه السلام علت قتل عثمان، چیزی جز خودکامگی و استبداد خلیفه از یک طرف و حساسیّت افراطی مردم از طرف دیگر نبود و قطعا در هر جامعه ای اگر حاکم جامعه، مستبد باشد، سرانجام مردمش سر به شورش خواهند زد و وضع موجود را دگرگون خواهند کرد و اگر مردم، اسیر احساسات باشند، دست به اعمال غیر معقول می زنند و راه افراط را در پیش خواهند گرفت.