امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 371

درباره زندگی امام علی علیه السلام بعد از ارتحال پیامبر صلی الله علیه و آله و موضع گیریهای آن امام در مسائل مختلف، پرسشهای زیادی مطرح است که برخی از آنها برجستگی خاصی دارد. پرسشهایی چون: چگونگی محروم شدن امام علیه السلام از خلافت، چگونگی به خلافت رسیدن امام علیه السلام و شرایط و عوامل زمینه ساز خلافت او، دلایل رجوع مردم به امام علیه السلام و اکراه امام علیه السلام از پذیرش خلافت و سرانجام، علت و شرایط پذیرش خلافت از جانب امام علیه السلام.

در این بخش، برآنیم که به یاری خداوند، هرچند به طور اجمال، به پاسخ پرسشهای فوق بپردازیم.

گفتار اول: چگونگی به خلافت رسیدن امام علی علیه السلام

اشاره

امام علی علیه السلام بعد از کشته شدن خلیفه سوم (عثمان بن عفان) به پیشنهاد و اصرار شدید مردم، امر خلافت را بر عهده گرفت. مسأله چگونگی به خلافت رسیدن امام علی علیه السلام از موضوعاتی است که در خور بررسی و تحلیل دقیق است؛ زیرا عواملی منجر به خلافت امام علیه السلام شد که هر کدام، موضوعی مهم در تاریخ اسلام محسوب می شود. قبل از پرداختن به این عوامل، باید به گذشته برگشته، نظری اجمالی به دلایل شورش مردم علیه عثمان و قتل او بیندازیم تا بدانیم اوضاع و احوال جامعه اسلامی در دوران حکومت عثمان چگونه بود که منجر به ناخشنودی مردم نسبت به حکومت او شد.

1. دلایل شورش مردم علیه عثمان

مردم نسبت به اعمال و سیاستهای عثمان معترض بودند. از تعطیل گذاشتن احکام الهی گرفته تا دادن امتیازهای بی حد و حصر به اقوام و نزدیکانش و راه یافتن افراد نالایق و حتی مطرودین از جانب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دستگاه خلافت و سلب اختیار در موارد بسیاری از او در امر حکومت و اعمال قدرت برخی از نزدیکان و نیز فشارها و