امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 373

همراهی کردیم، توبه کن تا ما هم توبه کنیم». او در اوج شورش، به اراضی خود در فلسطین رفت و آنگاه که خبر قتل خلیفه به او رسید، گفت: «من کسی هستم که وقتی دملی را می خارانم، از آن خون می آورم...»؛ مقصودش این بود که وی شورش مردم علیه عثمان را تدارک دید و به گونه ای نقشه کشید که به نتیجه حتمی رسید.(1)

البته هیچ یک از عواملی که بیان شد، عامل اصلی قتل عثمان نبود، بلکه عامل اصلی، چنان که امام علی علیه السلام فرمود، چیزی جز استبداد و خودکامگی عثمان نبود.(2)

2. عوامل مؤثر در به حکومت رسیدن امام علی علیه السلام

اگر عثمان به مرگ طبیعی از دنیا می رفت، خلافت بعد از او از دو حال خارج نبود. یا عثمان مانند ابوبکر، کسی را به زمامداری بعد از خود می گماشت و یا مانند عمر بن خطاب، کار را به شورا واگذار می کرد که در هر دو صورت، شانسی برای امام علیه السلام در امر خلافت وجود نداشت. امّا پس از قتل عثمان، ابتکار عمل سیاسی از دست بسیاری، از جمله خاندان حکومت و طرفداران آنها بیرون رفت و آنان نتوانستند بر اساس سیاست و میل قلبی خود، حکومت را در دست گیرند. بنابراین، قتل عثمان عاملی بود که زمینه را برای تحقق خلافت امام علی علیه السلام فراهم کرد.

با این حال، عامل اصلی برای تحقق خلافت امام علی علیه السلام موضع انقلابیون بود؛ زیرا آنان از یک طرف، از اعمال عثمان، تبعیضها و ظلمهایی که از جانب دستگاه خلافت او متوجه بسیاری شده بود و نیز انحرافهای اطرافیانش به تنگ آمده بودند و از طرف دیگر، هیچ کس غیر از علی علیه السلام را پیش روی خود نمی دیدند که بتواند بر این مسند تکیه زند. تنها او بود که در طول حکومتهای خلفا اسیر جو حاکم در جامعه نشد و سلامت خود را حفظ کرد. از همه اینها مهمتر، تنها او بود که توان نجات جامعه از آن منجلاب را داشت. از این رو به سوی امام علی علیه السلام روی آوردند و