امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 381

6. شائبه کودتا

یکی از دلایل عمده گونه گونی رویها و رنگها (که امام علیه السلام به عنوان دلیل اکراه از پذیرش خلافت عنوان فرمود) شیوه حکومتهای سابق بود، امّا تنها دلیل در این باره محسوب نمی شود. از این رو به رغم این که قتل عثمان زمینه ساز مطرح شدن امام علیه السلام برای خلافت بود و افرادی چون طلحه و زبیر به علت سوابق تیره خود در دوران خلفا، خصوصا خلیفه سوم، جرأت کاندید کردن خود را نداشتند، از سوی دیگر، پذیرش چنین حکومتی که ظاهرا بوی کودتا از آن به مشام می رسید، کار آسانی نبود؛ زیرا کشته شدن خلیفه، خود معضلی بود که متوجه خلیفه جدید می شد. خصوصا خلیفه ای مثل امام علی علیه السلام که از آغاز، خود را مستحق امر خلافت می دانست. از این رو شاید یکی از دلایل عدم پذیرش خلافت از جانب امام علیه السلام پیراهن خون آلود عثمان بود که به نحوی بهانه یا سبب همه جنگهای اصلی در دوران خلافت امام علی علیه السلام محسوب می شد. اگر امام علیه السلام بعد از قتل خلیفه سوم، ابتکار عمل سیاسی را به دست می گرفت و یا بعد از مراجعه مردم، بلافاصله خود را وارد صحنه سیاست و اجتماع می کرد و خلافت را می پذیرفت، قطعا متهم به کودتا می شد.

علاوه بر این، بسیاری از آنان که ابتدا به امام علیه السلام مراجعه کرده بودند، به نحوی در ماجرای یورش علیه خلیفه و محاصره و قتل او دخالت داشتند. بنابراین، امام علیه السلام نمی خواست توسط کسانی به خلافت برسد که برای رسیدن به هدف، متوسل به زور و تجاوز شده بودند. سرانجام امام علیه السلام به رغم اکراه شدید در مقابل اصرار زیاد مردم و بعداز گذشت روزهایی، خلافت را پذیرفتند که همین امر نیز قابل تأمل و بررسی است.

7. چرا امام علیه السلام خلافت را پذیرفت؟

علت پذیرش خلافت، به رغم اکراه شدید امام علیه السلام از آن، امری قابل بررسی است. بهترین تحلیل در این باره را می توان در کلام امام علیه السلام یافت که در خطبه 54 نهج