امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 382

البلاغه درباره استقبال مردم برای بیعت فرموده است:

مردم همانند شتران تشنه کامی که به آب برسند و ساربان رهایشان ساخته و افسار را از سر آنها برگیرد، بر من هجوم آوردند، به یکدیگر تنه می زدند و فشار می آوردند، آنچنان که گمان کردم مرا خواهند کشت یا برخی، برخی دیگر را به قتل خواهند رسانید. سپس این موضوع (پذیرش خلافت) را زیرورو کرده، همه جهاتش را سنجیدم، به طوری که خواب را از چشمم ربود.(1)

و نیز در خطبه «شقشقیه» درباره استقبال پرشور مردم و سرّ قبول خلافت، می فرماید:

سوگند به خدایی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، اگر نه این بود که آن جمعیت برای بیعت، گرداگردم جمع شده و به یاری برخاستند و از این جهت، حجّت تمام شد و اگر نبود پیمانی که خداوند از علمای امت گرفته که در برابر پرخواری ستمگران و گرسنگی ستمدیدگان سکوت نکنند، من افسار شتر خلافت را رها می ساختم و از آن صرفنظر می کردم و پایان آن را به جام آغازش سیراب می کردم. آن وقت، خوب می فهمید که دنیای شما در نظر من از آب بینی بُز بی ارزشتر است.(2)

بنابراین، علل پذیرش خلافت از جانب امام علیه السلام در جهات ذیل خلاصه می شود:

1. با حضور یاران و پیروان در گرداگرد آن حضرت و اعلام آمادگی برای بیعت و یاری او، حجّت بر امام علیه السلام تمام شد.

2. پیمانی که خداوند از عالمان گرفته است (احقاق حق ستمدیدگان و مبارزه با پرخواری ستمگران).

3. جهت دیگری که می توان بر اینها افزود، این است که در آن شرایط، امام علیه السلام کسی را نمی یافت که بتواند متصدّی امر خلافت شود و بتواند آن هدفهایی را که سالها در سر داشت و تحقق نیافته بود، محقق سازد. چه کسی می توانست بار دیگر