امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 385

گفتار دوم: وضعیت جامعه اسلامی در آغاز زمامداری امام علی علیه السلام

اشاره

در دوران خلیفه سوم، انحرافهای زیادی در ابعاد مختلف در جامعه اسلامی پدید آمده بود که به صورت گذرا در سه بُعد مورد بررسی قرار می گیرد.

1. بُعد اقتصادی

در دوران خلافت عثمان، تغییرات زیادی از نظر اقتصادی در جامعه اسلامی پدیدار شده بود. از طرفی در نتیجه پیشرفت و تسلّط اعراب بر کشورهای مغلوب، غنایم زیادی به سرزمین اسلامی سرازیر شده بود که در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و حتی دو خلیفه قبلی، سابقه نداشت.

از طرف دیگر، در نتیجه توزیع نامناسب و غیرعادلانه این ثروتها، طبقه جدیدی در جامعه پدید آمده بود. این طبقه جدید، همان کسانی بودند که در زمان عثمان با گردآوری مال و منال و با استفاده از امتیازاتی که از جانب خلیفه وقت به آنان تفویض شده بود، پدید آمده بودند و آنچنان آلوده به دنیا و مال و مقام شده بودند که آرمانهای والای انقلاب پیامبر صلی الله علیه و آله را از یاد برده بودند. این امر حتّی گریبان دستگاه خلافت را هم گرفته بود.(1)

2. بُعد سیاسی

فساد اجتماعی در دوران خلافت عثمان، منحصر به سیاستهای غلط اقتصادی نبود، بلکه جامعه از نظر سیاسی نیز منحرف شده بود.

در دستگاه خلافت عثمان، به هیچ وجه نشانی از شایسته سالاری نبود، بلکه در این دستگاه، افرادی نفوذ کرده بودند که به هیچ روی شایستگی تصدی امور جامعه اسلامی را دارا نبودند؛ زیرا آن اشخاص و یا ایل و طایفه آنان، مورد تأیید پیامبر صلی الله علیه و آله نبودند و در مواردی پیامبر صلی الله علیه و آله آنان را طرد کرده بود؛ مانند معاویی بن ابی سفیان که