امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 386

در دوران عمر بن خطاب و بعد از درگذشت برادرش یزید که والی شام بود، جانشین برادر شده بود و تا آغاز خلافت امام علی علیه السلام حکومت شام را در کف داشت و نیز شخصی چون مروان از خاندان بنی امیه که داماد عثمان بود. این شخص، آنچنان در دستگاه حکومت عثمان ریشه دوانده بود که علی علیه السلام بدین خاطر به عثمان اعتراض کرد(1).(2)

3. بُعد فرهنگی

در دوران خلفا، خصوصا دوران خلافت عثمان، در اثر بدعتهایی که از جانب آنان در دین صورت گرفته بود، به فرهنگ دینی جامعه ضربه مهلکی وارد شده بود. رخدادهایی چون منع کتابت و نقل احادیث نبوی و محدود کردن سنّت نبوی و جعل حدیث،(3) سبب شد که سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله جایگاه خویش را در جامعه از دست بدهد. سنت آفرینی آغاز شد و اجتهادهای شخصی در مقابل نص، قد علم کرد؛ تا جایی که عثمان گفت: «سنّت عبارت است از سنّت رسول خدا صلی الله علیه و آله و دو یاورش (ابوبکر و عمر)»(4) و چنین شد که بسیاری از موضعها، حرمت شکنیها، قتلها، تحریم حلالها و تحلیل حرامها، مصلحت اندیشی و تأویل نام گرفت و نص قرآن و سنّت و صراحت نصوص دینی، در مسلخ «مصلحت» و «رأی»، قربانی شد.

گفتار سوم: اقدامهای امام علیه السلام در دوران زمامداری

اشاره

با آنچه گذشت، دریافتیم که امام علی علیه السلام با قبول خلافت، وارث جامعه ای شده

1- . ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمّد ابوالفضل ابراهیم، ج2، ص145.
2- . برای اطلاع بیشتر درباره وضعیت سیاسی دوران عثمان ر.ک: مسعودی، مروج الذهب، ج2، ص700 به بعد.
3- . ر.ک: سیدمرتضی عسکری، یکصد و پنجاه صحابی ساختگی، ترجمه عطاء محمد سردارنیا، ج1، ص90 - 99.
4- . سیدعلی شهرستانی، وضوء النبی، ج1، ص117؛ علامه امینی، الغدیر، ج8، ص147؛ متقی هندی، کنز العمّال، ج8، ص234؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج39، ص255.