امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 392

که درخواستشان برآورده گردد یا عطایی به آنها بشود، از همه کس ناسپاسترند و چون از انجام آنچه خواسته اند، خودداری شود، در قبول عذر، کندترین مردمند و در ناملایمات و سختیها، ضعیفترین و ناشکیباترین مردم هستند. همانا ستون دین و جامعه مسلمانان و آماده برای نبرد با دشمنان، عامه امت اسلام می باشند؛ بنابراین باید توجه و میل تو با ایشان باشد و به سخن آنان گوش فرادهی.(1)

مفهوم سخن امام علیه السلام این است که زمامدار مصلح به همراه عوام، توانایی هر نوع اصلاحی را پیدا می کند که با خواص، چنین مجالی را به دست نخواهد آورد؛ زیرا معمولاً خواص، مخالف تغییر و تحوّل در جامعه هستند و سرّ آن، این است که در گیرودار تحول و اصلاح، برخی از منافع خواص به خطر می افتد، امّا عامه مردم در این تغییرها و اصلاحها، نه تنها چیزی را از کف نمی دهند، بلکه ممکن است در نتیجه آن، به حقوق از دست رفته و یا فراموش شده خود دست یابند. از این رو عامه، هم خواهان این اصلاحها هستند و هم همراه و یار و مددکار زمامدار مصلح خود می باشند.

مولی الموحدین علیه السلام توصیه می فرماید که زمامدار باید به عوام توجه کند و حتی امر می کند که گوش زمامدار باید شنوای نظرها، پیشنهادها و حتی انتقادهای آنها باشد. علاوه بر اینها، امام علیه السلام کارگزاران خود را از اطاعت خواص جامعه نیز بر حذر می دارد.(2) خواص، خصوصا آنانی که نسبت به موقعیت اجتماعی خود مغرور گشته اند و تکبّر می ورزند، نه تنها برای حمایت از دین و اجتماع نمی توان به آنها اعتماد کرد، بلکه چه بسا پرچمهای فتنه را برافرازند. آنان چون شمشیرهایی هستند که در عصر جاهلیت، هنگام مفاخرت به افتخارهای پوشالی کشیده می شد. پس خواص باید در امواج عامه حل شوند و حقوق آنان به همراه حقوق عامه مردم حفظ گردد.