امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 394

فردی و اجتماعی مسلمانان:

در سراسر زندگی امام علی علیه السلام مفهومی مقدستر از مفهوم حق نبود؛ زیرا اصل در همه مصادیق آن، حقّ جلّ و علا بود.(1) هیچ گاه از حق جدا نبود و حق نیز همیشه با او بود.(2) او حق را بالعیان شناخته بود و بعد از شناخت، ذره ای در آن تردید نکرده بود.(3) از این رو در تلاش بود تا معیارهای حق را به امّت اسلام ابلاغ کند و آنان را به سوی حق سوق دهد.(4) اگرچه در این مسیر، موانع بسیار بر سر راهش وجود داشت، امّا آنی از اندیشه هدایت امت به حق و نابودی باطل، غافل نبود.(5)

اگرچه او امت را به سوی حق راهنمایی می کرد و امت، از آن گریزان بودند، آنی از تلاشش دست برنداشت.(6) او می فرمود: «به خدا قسم من بر حقّم».(7) امّا حقانیّت خود را به آنان تحمیل نمی کرد، بلکه در تلاش بود تا معیارهای حق را به آنان بنمایاند تا با شناخت آن معیارها، جبهه حق و جبهه باطل را بشناسند.

در جریان درگیری اصحاب جمل با امام علیه السلام برخی از صحابه و افراد جامعه دچار شبهه و تردید شده بودند. یکی از آنان «حارث بن حوط» بود که نزد امام علیه السلام آمد و

1- . ﴿وَیَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ﴾ نور/ 25
2- . از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: «علی مع الحق و الحقّ مع علی یدور حیثما دار» (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج2، ص297).
3- . «ما شککت فی الحقّ مذ أُریته»؛ از آن زمان که حق به من نمایانده شد، در آن شک نکردم. همان، ج1، ص207.
4- . به آنان می فرمود: «فلاتنفروا من الحقّ نفار الصحیح من الأجرب و الباری من ذی سقم» همان، ج9، ص106 و نیز درباره معیار حق فرمود: «أیّها الناس! اعرفوا الحقّ تعرفوا أهله» (همان، ج15، ص180).
5- . «فإن ترتفع عنّا و عنهم البلوی أحملهم من الحقّ علی محضه و إن تکن الأخری» همان، ج9، ص241.
6- . «أیها النفوس المختلفی و القلوب المتشتّتی، الشاهد أبدانکم و الغائبی عقولهم! أظأرکم علی الحقّ و أنتم تنفرون عنه نفور المعزی من وعوعی الأسد. هیهات أن أطلع بکم سرار العدل أو أقیم اعوجاج الحقّ»؛ ای جانهای پراختلاف و دلهای پراکنده و ای کسانی که بدنهایشان حاضر و عقلهایشان از آنها نهان است! من شما را به راه حق متوجه می کنم و به آن سو می رانم، امّا شما همچون بُزی که از نعره شیر می رمد، از آن می رمید. بسیار بعید که من بتوانم تاریکی را که بر سیمای عدل عارض شده، به وسیله شما برطرف سازم یا انحرافی که در حق پدیدار شده، به یاری شما راست گردانم. ابن ابی الحدید، همان، ج8، ص263
7- . «فواللّه إنّی لعلی الحقّ...» همان، ج6، ص100.