امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 398

جهت گیری زندگی مردم از دنیامحوری به آخرت محوری، که نتیجه آن، دوری از زیاده طلبی و اتراف بود تا بدین طریق، فاصله طبقاتی در جامعه، جای خود را به قسط و عدل دهد و بلای خانمان برانداز فقر، گریبان جامعه را نگیرد.

امام علیه السلام برای پیاده کردن این برنامه اصلاحی، به قوانین اجتماعی جبری متوسّل نشد تا با جبر و زور، اموال مردم را از آنها بستاند و به فقرا دهد و بدین طریق، فاصله طبقاتی را از بین ببرد، بلکه به روشهای مختلف، در پی آموزش و هدایت آنان بود تا اوّلاً، خود آنان با انفاق اموال و بی توجهی به دنیا، زمینه رشد معنوی و کمال خویش را فراهم سازند و از درون، اعتدال یابند و ثانیا، با دوری گزیدن از زیاده طلبی و دنیاگرایی، زمینه رفع بلاهای اجتماعی، خصوصا فقر را فراهم آورند.

امام علیه السلام توصیه هایی به افرادی چون شریح و ابن حنیف و... داشت. امام علیه السلام این توصیه ها را به عنوان یک واعظ یا پیر طریق که مریدانش را به تقوا فراخواند و از دنیا بازشان دارد، به آنان نمی فرمود و آنان نیز انسانهایی به دور از اجتماع و در پی کمالات نفسانی و زهد نبودند، بلکه امام علیه السلام به عنوان حاکم جامعه و آنان به عنوان کارگزاران، مخاطِب و مخاطَب قرار گرفته اند. بنابراین، امام علیه السلام علاوه بر توصیه اخلاقی و موعظه فردی که در درجه دوم قرار دارد، در درجه اوّل، برای هدایت جهت گیری کلّی اجتماع و اصلاح آن، این توصیه ها را عنوان می فرمود تا کارگزاران دولت اسلامی به واسطه گرایش به دنیا، به فساد آلوده نشوند و جامعه را با خود به سوی پرتگاه اضمحلال سوق ندهند.

امام علی علیه السلام اصلاح فرهنگ جامعه را از خواص آغاز کرد؛ زیرا پر واضح است که اصلاح جامعه، جز از طریق اصلاح حکّام امکان پذیر نیست. زهی خیال باطل است که حاکمیت به سویی گام بردارد و توقّع داشته باشد مردم به سوی دیگر روند. جهت مردم را حکّام تعیین می کنند و خواص که نقش بسیار مؤثری در جهت گیری حکومت دارند، قطعا در این جهت گیری مردم نیز نقش ویژه دارند. اگرچه به اعتقاد