امامت پژوهی: بررسی دیدگاه امامیه٫ معتزله و اشاعره صفحه 404

گفتار چهارم: دلایل عدم تداوم حکومت امام علی علیه السلام

اشاره

اگر حکومت امام علی علیه السلام با حکومتهای خلفای پیشین و حتّی پیامبر صلی الله علیه و آله مقایسه شود، تفاوتهایی دیده می شود که به برخی از این تفاوتها اشاره می کنیم.

1. در زمان پیامبر و حتی دوره ای از حکومت خلفا، راه دین و دنیا یکی بود، امّا در زمان امام علی علیه السلام به خاطر تربیت غیر اصولی در دوران خلفا و سرازیر شدن غنایم به سرزمینهای اسلامی، این مسیر از هم جدا شده بود.

2. در دوران حکومت پیامبر صلی الله علیه و آله و خلفا، مردم با کفار می جنگیدند و به غنیمت می رسیدند، امّا جنگ یاران امام علی علیه السلام با مسلمانان بود و سودی هم در میان نبود. بنابراین، در این معرکه، جز افراد باایمان و پرهیزگار که مال و مقام دنیایی و لذتها و شهوتهای نفسانی در دلهای پاک و روحهای بزرگشان نفوذ و تأثیری نداشت و جز انجام وظایف دینی و تکالیف انسانی هدفی نداشتند، کسی تن به جنگ نمی داد. از این رو کسانی که در آغاز با امام علیه السلام بیعت کرده بودند، در مواجهه با باطل، به بهانه های مختلف، یاری گر حق نبوده، در کنار امام علیه السلام و در مقابل باطل نایستادند و نتیجه این موضع گیری نیز روشن است.

خود امام علیه السلام در خطبه ای در این باره فرموده است:

ای مردم! اگر از یاری حق پای به عقب نمی گذاشتید و در توهین باطل، سست نمی گشتید، کسی که مثل شماست، طمع در زورگویی به شما نداشت و کسی که [امروز] نیرومند شده است، قدرت و قوه پیدا نمی کرد، لکن شما مانند گمراهی و سرگردانی بنی اسرائیل گشتید... .(1) این افزونی گمراهی، برای این است که شما حق را پشت سر گذاشتید و از نزدیک بریدید و با دور پیوستید و بدانید اگر شما از کسی پیروی می کردید که شما را به سوی حق دعوت کند، شما را بر طریق پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله توجیه و تحریک می کرد و از کجروی بی نیاز